Trong bài phát biểu về quan hệ Mỹ – Trung tại Trung tâm Quốc tế Woodrow Wilson ở Washington, Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence (24/10) một lần nữa đã lên tiếng chỉ trích gay gắt một loạt chính sách của Trung Quốc trong thời gian gần đây, nhất là hoạt động phi pháp của Bắc Kinh ở Biển Đông.
Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence đặc biệt lên án các hành vi bành trướng của Bắc Kinh tại Biển Đông. Theo đó, hành động quân sự của Trung Quốc trong khu vực và cách xử sự với các nước láng giềng trong năm qua vẫn tiếp tục càng lúc càng mang tính khiêu khích. Bắc Kinh đã gia tăng sử dụng tàu dân quân biển để thường xuyên hăm dọa các thủy thủ, ngư dân Philippines và Malaysia. Lực lượng tuần duyên Trung Quốc còn tìm cách dùng vũ lực để ép Việt Nam, không cho khoan dầu và khí đốt thiên nhiên ở ngoài khơi vùng biển của Việt Nam”.
Không những vậy, ông Mike Pence còn đề cập tới việc, đồng minh thân cận của Mỹ là Nhật Bản đang chuẩn bị xuất kích nhiều máy bay chiến đấu để chống lại những đợt khiêu khích liên tiếp của Trung Quốc ở biển Hoa Đông trong năm 2019. Theo Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence, “trong hơn 60 ngày liên tiếp, cảnh sát biển Trung Quốc đã cho tàu bè tới quấy nhiễu vùng biển ở đảo Senkaku (Điếu Ngư) mà Nhật Bản đang quản lý”.
Đây không phải lần đầu Phó Tổng thống Mike Pence chỉ trích và cảnh báo các hành vi sai trái của Trung Quốc. Trong bài phát biểu tại Viện Nghiên cứu Hudson, Washington, hồi tháng 10/2018 khẳng định Mỹ không lùi bước trước những hành động được coi là đe dọa từ phía Trung Quốc tại Biển Đông. Theo đó, ông Pence tuyên bố Bắc Kinh gây hấn quân sự, “lạm dụng quyền lực chưa từng thấy”. “Chủ tịch Trung Quốc từng tới Nhà Trắng vào năm 2015 và nói rằng đất nước của ông ấy không có ý định quân sự hóa biển Đông. Tuy nhiên, hiện nay Bắc Kinh lại triển khai tên lửa chống hạm và phòng không tới các đảo nhân tạo… Trung Quốc muốn đẩy Mỹ khỏi vùng phía tây Thái Bình Dương và cố gắng ngăn cản chúng tôi hỗ trợ các đồng minh. Tuy nhiên, họ sẽ thất bại”. Tháng 11/2019, khi dự Hội nghị thượng đỉnh ASEAN tại Singapore, ông Pence tiếp tục đăng đàn nói về Biển Đông. Theo Phó Tổng thống Pence, “quý vị có thể chắc chắn rằng Mỹ sẽ tiếp tục đi tàu thuyền và thực hiện các chuyến bay đến bất kỳ nơi nào luật pháp quốc tế cho phép và lợi ích quốc gia chúng tôi đòi hỏi” ở khu vực Biển Đông. Vị này còn khẳng định lại việc Trung Quốc quân sự hóa và mở rộng lãnh thổ ở Biển Đông là phi pháp và nguy hiểm. Các hoạt động xây dựng của Trung Quốc, trong đó có bồi đắp các đảo nhân tạo, khiến các nước láng giềng lo ngại, đặc biệt là vì phần lớn các công trình này là căn cứ quân sự.
Trước đó, Bộ Quốc phòng Mỹ (27/8) và Bộ Ngoại giao Mỹ (22/8) cũng đưa ra các tuyên bố chỉ trích, lên án hành vi của Trung Quốc ở Biển Đông, nhất là việc điều nhóm tàu khảo sát địa chất Hải Dương 8 hoạt động trái phép trong vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam. Bộ Quốc phòng Mỹ bày tỏ quan ngại về việc Trung Quốc liên tục vi phạm trật tự quốc tế dựa trên các quy tắc ở khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương; nhấn mạnh Trung Quốc đã nối lại “việc can thiệp mang tính cưỡng ép” vào hoạt động khai thác dầu khí của Việt Nam; cho rằng với chiến thuật kiểu “bắt nạt” như vậy, Trung Quốc sẽ không có được lòng tin của các nước láng giềng, cũng như sự tôn trọng của cộng đồng quốc tế; khẳng định hành động của Trung Quốc đã đi ngược lại với cam kết của Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Nguỵ Phượng Hoà trong bài phát biểu tại Singapore hồi đầu năm nay, rằng Bắc Kinh sẽ đi theo “con đường phát triển hòa bình”. Bộ Quốc phòng Mỹ nêu rõ, “các hành động của Trung Quốc trái ngược với tầm nhìn của Mỹ về một khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và mở, trong đó mọi quốc gia dù lớn hay nhỏ, đều được đảm bảo chủ quyền, không bị cưỡng ép, có thể theo đuổi tăng trưởng kinh tế phù hợp tới các luật lệ và quy tắc quốc tế đã được thừa nhận”; nhấn mạnh “hành động của Trung Quốc nhằm cưỡng ép các bên tranh chấp ở ASEAN, bố trí các hệ thống quân sự tấn công và thực thi tuyên bố hàng hải trái pháp luật sẽ làm gia tăng các hoài nghi thật sự về uy tín của Trung Quốc. Mỹ sẽ tiếp tục ủng hộ nỗ lực của các đồng minh và đối tác nhằm đảm bảo tự do hàng hải và cơ hội kinh tế trên toàn bộ khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương”.
Trong khi đó, Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết chính quyền Mỹ quan ngại sâu sắc việc Trung Quốc tiến hành can thiệp vào các hoạt động dầu khí trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Việt Nam. Theo thông cáo trên, Mỹ cho biết Trung Quốc đã triển khai một tàu khảo sát thuộc sở hữu của chính phủ cùng với các tàu hộ tống có vũ trang vào vùng biển thuộc EEZ và thềm lục địa của Việt Nam hồi đầu tháng 8; khẳng định các hành động này của Trung Quốc tiếp tục đặt ra một câu hỏi nghiêm túc về các cam kết của Trung Quốc trong đó có Tuyên bố chung ASEAN – Trung Quốc về ứng xử của các bên ở Biển Đông trong đó lấy giải pháp hòa bình để giải quyết các tranh chấp hàng hải. Bộ Ngoại giao Mỹ gọi việc triển khai tàu khảo sát của Trung Quốc là sự leo thang của Bắc Kinh trong nỗ lực đe dọa các bên yêu sách khác rút khỏi việc khai thác, phát triển các nguồn tài nguyên ở Biển Đông. Bộ Ngoại giao Mỹ thẳng thừng chỉ ra rằng, trong những tuần gần đây Trung Quốc đã có “hàng loạt bước đi gây hấn nhằm can thiệp” vào các hoạt động kinh tế đã tồn tại lâu dài của các nước khác ở Biển Đông – những nước thành viên của Hiệp hội Các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đang có tranh chấp với Trung Quốc. Theo Bộ Ngoại giao Mỹ, mục đích của Bắc Kinh là “dọa dẫm các nước để họ phải từ bỏ các mối quan hệ hợp tác với những công ty dầu khí nước ngoài và chỉ làm việc với các công ty nhà nước của Trung Quốc”. Bộ Ngoại giao Mỹ thẳng thừng cáo buộc Trung Quốc đang gây áp lực đối với Việt Nam vì việc Việt Nam hợp tác với một công ty năng lượng của Nga cũng như các đối tác quốc tế khác; nhấn mạnh các hành động của Trung Quốc làm phương hại đến hòa bình và an ninh khu vực cũng như gây ra những tổn thất về kinh tế cho các quốc gia Đông Nam Á bằng cách ngăn chặn khả năng tiếp cận của họ đối với nguồn hydrocarbon chưa được khai thác có trị giá lên tới 2,5 nghìn tỉ USD. Bộ Ngoại giao Mỹ nhấn mạnh, các công ty năng lượng của Mỹ có lợi ích ở Biển Đông và Washington “cam kết tăng cường an ninh năng lượng cho các đối tác và đồng minh của chúng tôi ở khu vực Ấn Độ Dương -Thái Bình Dương và trong việc đảm bảo hoạt động sản xuất dầu khí không bị gián đoạn trên thị trường toàn cầu.
Ngay sau bài phát biểu của Phó Tổng thống Mỹ, nhiều chuyên gia về Biển Đông đã rất hoan nghênh lời lẽ cứng rắn của ông Pence. Giáo sư Andrew Erickson thuộc Trường hải Chiến Mỹ, tác giả nhiều công trình nghiên cứu về dân quân biển Trung Quốc, cho rằng, Phó Tổng thống Mike Pence xứng đáng trong vai trò “quan chức cao cấp nhất của Mỹ công khai vạch trần vai trò lực lượng dân quân biển Trung Quốc”.
Đáp trả chỉ trích của Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh (25/10) ngang ngược cho biết, Bắc Kinh vô cùng tức giận về bài phát biểu và kiên quyết phản đối với những quan điểm bình luận “dối trá” và “ngạo mạn” của ông Mike Pence. Bà Oánh khẳng định không thế lực nào có thể cản trở sự tiến lên của Trung Quốc và cáo buộc ông Pence “phá rối sự đoàn kết cũng như ổn định nội bộ của Trung Quốc”.