Ông Mark Esper thăm chính thức Việt Nam trên cương vị Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ từ ngày 19 -21/11/2019. Trong chuyến công du châu Á lần thứ 2 kể từ khi nhận chức Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, Ông Mark Esper thăm Việt Nam 3 ngày, dài nhất trong 4 nước đến thăm lần này.
Ngay tại Hà Nội, Bộ trưởng Mark Esper lên án Trung Quốc cưỡng ép và đe doạ các quốc gia châu Á nhỏ hơn nhằm áp đặt yêu sách của mình trên Biển Đông; đồng thời kêu gọi Việt Nam và các nước khác trong khu vực hãy mạnh mẽ “đẩy lùi” những hành vi này.
Ngày 20/11/2019, ông Mark Esper đãcó bài phát biểu tại Học viện Ngoại giao Việt Nam trước hàng trăm những nhà ngoại giao tương lai và nhiều quan chức Việt Nam với những lời lẽ lên án mạnh mẽ hành vi xâm lấn của Trung Quốc ở Biển Đông.
Trong bài phát biểu của mình Người đứng đầu Lầu năm góc Esper nhấn mạnh: “Chúng tôi (Mỹ) sẽ không chấp nhận những âm mưu khẳng định yêu sách hàng hải bất hợp pháp trên sự bất lợi của các quốc gia tuân thủ luật pháp khác”; “Mỹ kiên quyết phản đối hành vi đe dọa của bất kỳ bên nào nhằm khẳng định yêu sách chủ quyền của mình, và chúng tôi kêu gọi chấm dứt các hoạt động bất hợp pháp và bắt nạt”.
Tại cuộc gặp Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc và cuộc gặp với Đại diện Đảng Cộng sản Việt Nam, ông Trần Quốc Vượng, Bộ trưởng Mark Esper khẳng định rằng Mỹ “cực lực phản đối hành vi vi phạm luật pháp quốc tế của Trung Quốc và yêu sách chủ quyền quá mức” của nước này; đồng thời,công bố Mỹ sẽ cung cấp thêm cho Việt Nam một tàu tuần tra hàng hải vào năm 2020 khi hai nước kỷ niệm 25 năm thiết lập quan hệ ngoại giao.
Năm 2017, Mỹ đã cung cấp cho Việt Nam một tàu tuần duyên Morgenthau thuộc Lực lượng Tuần duyên Mỹ để giúp nâng cao năng lực của lực lượng quản lý biển Việt Nam. Đây là tàu thuộc lớp Hamilton thứ 8 được đóng tại nhà máy Avondale, New Orleans, bang Louisiana, Mỹ. Chiếc tàu đã được bàn giao cho Cảnh sát biển Việt Nam hồi tháng 5/2017 và được Cảnh sát biển Vùng 3, thuộc Bộ Tư lệnh cảnh sát biển Việt Nam tổ chức lễ tiếp nhận ngày 16/12/2017, tại tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu.Hiện đây được coi là chiếc tàu tuần tra lớn nhất của lực lượng Cảnh sát biển Việt Nam.
Việc Bộ trưởng Mark Esper công bố cung cấp cho Việt Nam chiếc tàu thứ hai nằm trong khuôn khổ hợp tác quốc phòng giữa hai nước mà Mỹ đã nhiều lần khẳng định hỗ trợ Việt Nam nâng cao năng lực kiểm soát biển để đối phó với những thách thức từ Trung Quốc. Sau gần 1/4 Thế kỷ thiết lập quan hệ ngoại giao, quan hệ Việt – Mỹ đã có sự phát triển mạnh mẽ trên tất cả các lĩnh vực, bao gồm quan hệ quốc phòng, nhất là hợp tác trên biển.
Các nhà quan sát hết sức quan tâm đến chuyến thăm Việt Nam lần này của ông Chủ Lầu năm góc, bởi lẽ nó diễn ra ngay sau khi Trung Quốc cho tàu khảo sát Hải Dương 08 cùng nhiều tàu hải cảnh, tàu dân quân biển hoạt động bất hợp pháp trong vùng biển Việt Nam, đe dọa các hoạt động dầu khí lâu nay của Việt Nam suốt từ đầu tháng 7 đến cuối tháng 10/2019.
Quốc hội và Chính quyền Mỹ, kể cả Bộ Quốc phòng Mỹ đã lên tiếng chỉ trích mạnh mẽ hành vi xâm lấn này của Trung Quốc, song Trung Quốc đều làm ngơ và tỏ ra ngày càng hiếu chiến hơn, hung hăng hơn. Các nhà phân tích cho rằng chuyến thăm Việt Nam 3 ngày của Bộ trưởng Mark Esper hàm chứa nhiều ý nghĩa, thể hiện sự ủng hộ mạnh mẽ của Mỹ đối với Việt Nam trên vấn đề Biển Đông, nhất là khi ông Nguyễn Phú Trọng, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước chưa thể tiến hành chuyến thăm Mỹ như kế hoạch trước đây.
Những phát biểu của ông Bộ trưởng Mark Esper với tông điệu hết sức mạnh mẽ về Biển Đông trong chuyến thăm Việt Nam cũng như tại Hội nghị quốc phòng mở rộng ASEAN – Mỹ ở Thái Lan và khi ông Esper ghé thăm Philippines trước đó cho thấy rõ quyết tâm của Mỹ trong việc phối hợp cùng các nước ngăn chặn sự bành trướng của Bắc Kinh ở Biển Đông.
Việt Nam là nước có nhiều tranh chấp nhất với Trung Quốc ở Biển Đông và là nước tỏ thái độ kiên quyết nhất trước các hành vi xâm lấn của Trung Quốc, được Mỹ coi là đối tác quan trọng nhất để Mỹ thực hiện chiến lược kiềm chế, ngăn chặn Trung Quốc ở Biển Đông và xa hơn nữa là thực hiện chiến lược Ấn Độ dương – Thái Bình dương tự do, rộng mở được Tổng thống Mỹ D. Trump nêu ra tại Diễn đàn APEC năm 2017 ở Đà Nẵng, Việt Nam.
Mỹ đã nhiều lần tuyên bố mạnh mẽ bác bỏ yêu sách ‘đường lưỡi bò” của Trung Quốc ở Biển Đông mà gần đây nhất là trong Báo cáo của Bộ Ngoại giao Mỹ về “Một khu vực Ấn Độ dương – Thái Bình dương tự do, rộng mở: Thúc đẩy một tầm nhìn chung” hôm 04/11/2019. Cùng với Mỹ nhiều nước đồng minh của Mỹ như Anh, Pháp, Nhật, Úc… cũng lên án Bắc Kinh cưỡng ép, bắt nạt các nước láng giềng nhỏ yếu ven Biển Đông, bành trướng chà đạp luật pháp quốc tế.
Cùng với việc lên án mạnh mẽ các hành vi gây hấn của Trung Quốc, ông MarkEspertái khẳng định cam kết của Mỹ trong quan hệ quốc phòng đối với Việt Nam và ủng hộ một nước Việt Nam vững mạnh, thịnh vượng, độc lập, giúp ích cho an ninh quốc tế và an ninh khu vực. Điều này cho thấy rõ ràng Mỹ đang đứng về phía Việt Nam trong cuộc đối đầu với Trung Quốc ở Biển Đông.
Nhiều chuyên gia về Biển Đông đã đưa ra những đánh giá, cho rằng chuyến thăm Việt Nam của Bộ trưởng Quốc phòng Mark Esper sẽ giúp tăng cường hơn nữa sức mạnh cho phía Việt Nam để có thể bảo vệ một cách đầy đủ và hiệu quả các quyền và lợi ích hợp pháp của mình ở Biển Đông trước những hoạt động gây hấn của Trung Quốc.
Trong bối cảnh Trung Quốc đang chĩa mũi nhọn vào Việt Nam hòng buộc Việt Nam phải khuất phục trên vấn đề Biển Đông thì việc tăng cường hơn nữa quan hệ quốc phòng Việt – Mỹ cũng là một cách có thể giúp cho Việt Nam có khả năng tự vệ để chống lại những vi phạm có thể xảy ra trong hiện tại và trong tương lai ở Biển Đông. Quan hệ Việt Nam – Mỹ ngày càng phát triển không chỉ có lợi cho Việt Nam, cho Mỹ, mà còn có lợi cho khu vực và quốc tế vì hòa bình, ổn định, tự do an toàn hàng hải, hàng không và bảo vệ trật tự dựa trên luật lệ ở Biển Đông là lợi ích chung của cả cộng đồng quốc tế.
Một số nhà nghiên cứu cho rằng chuyến thăm Việt Nam của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Mark Esper còn để thể hiện sự ủng hộ của Mỹ đối với Việt Nam khi đảm nhiệm chức Chủ tịch ASEAN và Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc vào năm 2020. Hơn thế nữa, ngay tại Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN 35 đầu tháng 11/2019, Mỹ đã gửi thư của Tổng thống Mỹ D. Trump mời lãnh đạo các nước ASEAN sang Mỹ tham dự Hội nghị thượng đỉnh đặc biệt giữa Mỹ và ASEAN trong quý I năm 2020, mở đầu cho năm Việt Nam làm Chủ tịch ASEAN.
Từ góc độ này có thể thấy Mỹ tìm nhiều cách để ủng hộ Việt Nam đảm đương thành công năm Chủ tịch ASEAN nói riêng và phát huy vai trò quan trọng trong ASEAN nói chung. Với cách tiếp cận này, các nhà phân tích nhận định rằng Mỹ sẽ hỗ trợ Việt Nam lên tiếng mạnh mẽ về vấn đề Biển Đông và đóng vai trò trong việc tạo tiếng nói chung của ASEAN trên vấn đề Biển Đông trong năm 2020 khi Việt Nam là nước chủ nhà.
Việt Nam sẽ đứng trước những thách thức do việc Trung Quốc phân hóa, chia rẽ, lôi kéo các thành viên ASEAN trên vấn đề Biển Đông, song sự hậu thuẫn của Mỹ và cùng với đó là của các đồng minh của Mỹ sẽ là một thuận lợi không nhỏ của Việt Nam đưa vấn đề Biển Đông thành nội dung quan trọng trong chương trình nghị sự của các cuộc họp trong khuôn khổ ASEAN năm 2020.
Việc Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Mark Esper công khai kêu gọi các quốc gia ASEAN chống lại những hành vi gây hấn của Trung Quốc và không để cho Bắc Kinh thao túng Bộ quy tắc ứng xử trên Biển Đông (COC) hiện đang được đàm phán giữa ASEAN và Trung Quốc, khi ông tham dự Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng mở rộng ASEAN – Mỹ, là một minh chứng cho việc Mỹ sẽ thúc đẩy các nước ASEAN có tiếng nói chung mạnh mẽ hơn trước hành vi hung hăng của Trung Quốc ở Biển Đông.
Qua những phân tích trên cho thấy Mỹ ngày càng thể hiện hành động nhằm ngăn Trung Quốc trên Biển Đông và đảm bảo thực thi luật pháp quốc tế.