“Thiếu nhất quán”, “tiền hậu bất nhất”, “đu dây” là điều dư luận đánh giá về đường lối đối ngoại của chính quyền Philippines thời tổng thống Duterte. Tuy nhiên, điều đó sẽ khác trong năm 2021?
Nhiều nghị sĩ PLP yêu cầu chấm dứt hợp đồng Dự án sân bay Sangley Point với Trung Quốc.
Dư luận không phải “đổ oan” cho ông Rodrigo Duterte chút nào. Và lấy làm tiếc rằng, giá như ông Benigno Aquino có cơ hội ngồi ghế tổng thống lâu thêm, biết đâu, câu chuyện Biển đông đã khác.
Philippines dưới thời của Benigno Aquino, nhất là sau vụ mất quyền kiểm soát thực tế bãi cạn bãi cạn Scarborough về tay Trung Quốc, mạnh mẽ hơn, nhất quán hơn nhiều với vụ kiện Trung Quốc ra Tòa trọng tài (PCA) – một vụ kiện gây chấn động dư luận. Trong vụ kiện này, ông Benigno Aquino cùng với ông Albert del Rosario, khi đó là ngoại trưởng, là hai nhân vật quyết liệt nhất ở Manila.
Sau 3 năm thụ lý, ngày 12/7/2016, PCA ra phán quyết, bác bỏ hầu hết các yêu sách của Trung Quốc trong cái gọi là “đường 9 đoạn” tham lam họ đơn phương đưa ra. Cho dù Trung Quốc không công nhận, nhưng rõ ràng, quan điểm, kết luận của một cơ quan pháp lý quốc tế là “cái tát” vào mặt Bắc Kinh hợm hĩnh, ngang ngược và rất “cùn” qua việc phủ nhận phán quyết, dù chính họ là thành viên tham gia Công ước LHQ về Luật biển 1982.
Phán quyết của PCA được công bố ngày 12/7/2016, thì ông Benigno Aquino đã rời ghế tổng thống 2 tuần. Kế nhiệm vị trí này, nhiều người kỳ vọng ông Duterte sẽ phát huy thắng lợi có được từ nỗ lực lớn lao, phi thường của người tiền nhiệm, “làm được một cái gì hơn thế” để bảo vệ lợi ích của đất nước.
Tuy nhiên, kỳ vọng nhanh chóng thành thất vọng.
Trong 4 năm đầu, ông Duterte gần như “lờ tịt”, không hề nhắc đến phán quyết của PCA. Không những thế, ông lại còn ra mặt ve vãn, cầu thân Bắc Kinh, trong đó có thỏa thuận về một dự án khai thác chung Biển Đông với dầu khí là trọng điểm. Hành động được coi là yếu đuối, tiêu cực khiến cả nước Philippines đùng đùng nổi giận với những lời chỉ trích trong quốc hội, biểu tình trong dân chúng, và cả những vụ đốt cờ Trung Quốc ở các thành phố lớn và thủ đô Manila. Dư luận đánh giá, nguyên nhân là ông Duterte lóa mắt trước những khoản tiền hàng tỷ USD mà ông Tập Cận Bình hứa hẹn viện trợ, nhằm cứu vãn nền kinh tế đang quá khó khăn do thiên tai, cộng thêm tác động của suy thoái kinh tế toàn cầu khiến nền kinh tế Philippines đã khó khăn, càng khó khăn hơn.
Về mặt ngoại giao, Manila chủ trương “xa Mỹ, gần Trung”, với những cuộc viếng thăm nhiều nhiều cấp cao giữa hai nước; Là việc thò ra ý định hủy “Hiệp định các lực lượng Viếng thăm” (VFA) giữa Philippines và Mỹ; là phản ứng nhẹ nhàng với Bắc Kinh trong “vụ Cỏ Rong” – tàu cá Philippines bị tàu Trung Quốc đâm chìm, khiến 22 ngư dân suýt “làm mồi cho cá”, nếu không được tàu Việt Nam cứu hộ,…
Tuy nhiên, cuối nhiệm kỳ, dường như Manila đang “mở mắt”.
Cho dù không thể không tính tới tác động của việc Mỹ chính thức phản đối hầu hết yêu sách lợi ích của Trung Quốc trên Biển Đông, dựa trên Unclos, thì người khai sáng cho Philippines, cơ bản chính là Trung Quốc, chứ không ai khác.
Hơn 4 năm theo đuổi và thực hiện chính sách xoay trục sang Trung Quốc, chi ly tính toán, Manila mới chỉ nhận chưa nổi 1 tỷ USD hỗ trợ kinh tế, con số quá nhỏ, chỉ bằng khoảng 5% so với lời hứa hơn 20 tỷ USD từ năm 2016 của Bắc Kinh. Viện trợ nhỏ giọt biến cam kết của Bắc Kinh thành lời hứa suông. Thêm nữa, phần lớn những khoản đầu tư chỉ tập trung vào các sòng bạc trực tuyến đầy mờ ám, những dự án có giá trị nhỏ như xây dựng cầu qua sông Pasig…, tất cả đều do doanh nghiệp cùng người Trung Quốc chi phối…, khiến hai năm cuối nhiệm kỳ, ông Duterte không còn đủ kiên nhẫn chờ đợi.
Tiếp theo việc dũng cảm đả động, dù chỉ ở mức độ nhẹ nhàng, trong chuyến thăm Trung Quốc năm 2019, ông Duterte cuối cùng đã nói oang oang về phán quyết của PCA trước phiên họp Đại hội đồng LHQ lần thứ 75, và tại Hội nghị thượng đỉnh, hình thức trực tuyến ASEAN lần thứ 37 trong năm nay.
Hồi tháng 6/2020, sau 4 tháng tuyên bố hủy, Philippines lại “hoãn” kế hoạch chấm dứt VFA với Mỹ trong sáu tháng. Tới ngày 11/11/2020, Ngoại trưởng Philippines Teodoro Locsin Jr lại cho biết, Tổng thống Duterte đã yêu cầu ông thông báo cho cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Robert O’Brien về lần “hoãn” quyết định mới nhất của Philippines đối với VFA…
Dư luận không phải không có lý do để bình luận rằng: Manila đã đã chán ngấy Bắc Kinh.
Thế nên, trong năm 2021 này, rất có thể sẽ là năm Philippines mạnh mẽ, quyết đoán hơn trong xử lý các mối quan hệ ngoại giao với Trung Quốc, trong đó có vấn đề Biển Đông, trước hết, là mạnh mẽ hơn trong việc yêu cầu Trung Quốc thực thi phán quyết của PCA, với tư cách là “bên thắng cuộc”.