Đây có phải là sự kết thúc của ‘thời kỳ hoàng kim’ đối với ngành công nghệ của Trung Quốc?
Doanh thu sụt giảm và sa thải hàng loạt tại Tencent và Alibaba có thể đánh dấu sự kết thúc của “thời kỳ hoàng kim” cho ngành công nghiệp internet của Trung Quốc. Lợi nhuận của các công ty sụt giảm trong quý 2 năm 2022, nguyên nhân chủ yếu là do sự tách biệt của nền kinh tế Mỹ và Trung Quốc cũng như các hạn chế thị trường do Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) áp đặt.
Tập đoàn giải trí và truyền thông xã hội Trung Quốc Tencent đã chứng kiến doanh thu của mình giảm 3% xuống 20 tỷ USD trong quý 2 so với cùng kỳ năm ngoái. Đây là lần sụt giảm doanh thu hàng quý đầu tiên của Tencent kể từ khi ra mắt cổ phiếu vào năm 2004, chấm dứt gần hai thập kỷ tăng trưởng.
Tương tự như vậy, doanh thu quý II của công ty thương mại điện tử đa quốc gia Alibaba Group đã giảm 0,1% xuống còn 30,7 tỷ USD so với một năm trước. Đây là lần đầu tiên Alibaba không đạt được mức tăng trưởng doanh thu kể từ khi ra mắt cổ phiếu vào năm 2014. Alibaba chuyên về bán lẻ trực tuyến, công nghệ và dịch vụ thanh toán và là một trong những nhà bán lẻ lớn nhất thế giới.
Vào tháng 3, Tập đoàn Công nghiệp Thông minh và Đám mây của Tencent (CSIG) đã sa thải khoảng 15% nhân viên của mình. Trong cùng tháng, Alibaba đã đưa ra một đợt sa thải “cuốn chiếu”, khiến hơn 13.000 nhân viên mất việc làm trong nửa đầu năm 2022.
Internet Trung Quốc ‘Thời đại hoàng kim’
Trung Quốc bước vào Internet vào cuối những năm 1990 và hai thập kỷ qua là “thời kỳ hoàng kim” của Internet Trung Quốc, nơi sản sinh ra hàng chục gã khổng lồ công nghệ trực tuyến. Tính đến tháng 5, giá trị thị trường của Tencent và Alibaba lần lượt đạt 427,6 tỷ USD và 253,2 tỷ USD.
Sự phát triển nhanh chóng của các công ty công nghệ Trung Quốc đã tạo ra nhiều cá nhân giàu có. Theo danh sách người giàu toàn cầu năm 2021 của Forbes , ông Mã Hóa Đằng, người sáng lập Tencent, tài sản trị giá 65,8 tỷ USD, đứng thứ 15 trên thế giới; ông Jack Ma, người sáng lập Alibaba, trị giá 48,4 tỷ USD, đứng thứ 26; và ông Trương Nhất Minh, người sáng lập ByteDance, công ty sở hữu TikTok, trị giá 35,6 tỷ USD, xếp thứ 39.
Sự phát triển nhanh chóng được thúc đẩy bởi sự kiểm duyệt mạng internet độc nhất của ĐCSTQ. Nhiều nền tảng truyền thông xã hội khác nhau của Trung Quốc chỉ dành riêng cho quốc gia này, vì ĐCSTQ đã cấm YouTube, Facebook, Twitter và Google, cùng những nền tảng khác. Các phương tiện truyền thông xã hội và nền tảng phát trực tuyến video của Trung Quốc được ĐCSTQ bảo trợ, ĐCSTQ sẽ giám sát mọi khía cạnh nội dung của nó. Sự kiểm duyệt quy mô lớn này của nhà nước đã tạo ra sự độc quyền khổng lồ của các công ty công nghệ điều hành các dịch vụ internet tương tự ở Trung Quốc, cô lập người dùng internet Trung Quốc khỏi thông tin có sẵn cho phần còn lại của thế giới.
Dòng vốn USD ồ ạt cũng thúc đẩy ngành công nghệ của Trung Quốc. Bởi vì Bắc Kinh áp đặt nhiều lớp hạn chế – đặc biệt là yêu cầu về lợi nhuận – đối với các công ty niêm yết công khai, các công ty công nghệ Trung Quốc đã phụ thuộc rất nhiều vào vốn đầu tư mạo hiểm từ các quốc gia khác để duy trì sự tăng trưởng của họ trong hai thập kỷ qua. Ví dụ, Naspers của Nam Phi đầu tư vào Tencent; SoftBank của Nhật Bản đầu tư vào Alibaba; Các công ty Mỹ Sequoia Capital và SIG lần lượt đầu tư vào Meituan và ByteDance.
Năm 2001, Naspers đầu tư 32 triệu USD để mua 46,5% cổ phiếu của Tencent. Hai mươi năm sau, tổng lợi nhuận của Naspers từ khoản đầu tư này là hơn 4,731 lần. Tập đoàn SoftBank đã đầu tư lần lượt 20 triệu USD và 60 triệu USD vào Alibaba vào các năm 2000 và 2004, với tỷ lệ nắm giữ tối đa là 34,4% cổ phần của Alibaba và tổng lợi nhuận gấp hơn 2.000 lần, theo báo cáo của Trung Quốc.
Tách rời nền kinh tế Trung Quốc-Hoa Kỳ
Việc tách rời hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đã dẫn đến dòng vốn USD rời khỏi Trung Quốc và đang tác động vào các ngành công nghệ của nước này.
Vào tháng 05/2020, chính quyền Trump đã gây áp lực buộc Ban Đầu tư Tiết kiệm Hưu trí Liên bang (FRTIB) ngừng đầu tư vào thị trường chứng khoán Trung Quốc và rút 4,5 tỷ USD tiền đã đầu tư vào nước này.
Vào tháng 80/2020, Ngoại trưởng Mỹ khi đó là ông Mike Pompeo thông báo rằng chính quyền Trump sẽ mở rộng chương trình Mạng sạch, nhằm ưu tiên các nhà cung cấp dịch vụ internet không bị kiểm soát bởi các chế độ độc tài. Ông Pompeo nêu tên bảy công ty công nghệ Trung Quốc – bao gồm Huawei, China Mobile, Baidu và Alibaba – là những mối đe dọa tiềm tàng đối với quyền riêng tư dữ liệu, nhân quyền và an ninh quốc gia của Hoa Kỳ. Các hạn chế khác đã được áp đặt đối với khả năng thu thập, lưu trữ và xử lý dữ liệu của các nhà cung cấp dịch vụ đám mây Trung Quốc tại Hoa Kỳ.
Vào tháng 09/2020, Nhà Trắng Trump thông báo rằng họ sẽ cấm các ứng dụng “không đáng tin cậy” của Trung Quốc, bao gồm TikTok và WeChat, khỏi các cửa hàng ứng dụng của Hoa Kỳ, đồng thời Apple và Google sẽ không cung cấp các ứng dụng đó nữa. Động thái này sau đó đã bị chặn tại tòa án liên bang và bị chính quyền Biden đình chỉ. Đáp lại, vốn USD bắt đầu rời khỏi thị trường Trung Quốc.
Theo báo cáo của Wall Street Journal, thị trường trái phiếu của Trung Quốc đã chứng kiến việc các nhà đầu tư nước ngoài nắm giữ khoảng 301,4 tỷ NDT (khoảng 45,03 tỷ USD) chỉ trong ba tháng vào đầu năm 2022. Người nước ngoài cũng đã rút khỏi thị trường chứng khoán Trung Quốc, bán ròng 33,2 tỷ NDT (khoảng 4,9 tỷ USD) cổ phiếu trên đất liền của Trung Quốc từ tháng 3 đến tháng 5 năm nay.
Sau nhiều năm các công ty thuộc sở hữu nhà nước hoặc do Trung Quốc kiểm soát trốn tránh kiểm toán ở Hoa Kỳ, Quốc hội đã thông qua Đạo luật về trách nhiệm giải trình các công ty nước ngoài vào năm 2020, khiến hơn 200 công ty Trung Quốc niêm yết tại Hoa Kỳ có nguy cơ bị hủy niêm yết. Vào tháng 3 năm nay, chứng khoán Trung Quốc lao dốc , với 156 trong số 323 cổ phiếu của China Con Concept giảm hơn 90%.
Sự đổ vỡ của ngành công nghệ ở Trung Quốc
Vào tháng 12 năm /2020, ĐCSTQ đã đảo ngược chính sách có lợi đối với các công ty công nghệ được nhà nước hậu thuẫn của Trung Quốc, ban bố các chính sách chống độc quyền mới và hạn chế mở rộng các tập đoàn hiện có. Cơ quan quản lý thị trường của Trung Quốc, Cục Quản lý Nhà nước về Giám sát Thị trường, đã ban hành ba án phạt “chống độc quyền” đối với Alibaba và Tencent, tuyên bố rằng “các ngành công nghệ cũng không thoát khỏi các quy định chống độc quyền”. Luật pháp và quy định ở Trung Quốc thường thay đổi trong một sớm một chiều và luôn được ĐCSTQ cởi mở để giải thích.
Vào tháng 04/2021, cơ quan quản lý thị trường đã phạt Tập đoàn Alibaba 18,2 tỷ NDT (khoảng 2,78 tỷ USD) vì bắt buộc các thỏa thuận chống cạnh tranh đối với các nhà bán lẻ trực tuyến vừa và nhỏ. Tencent cũng bị phạt vì vi phạm luật chống độc quyền. Nhiều nền tảng khác cũng bị phạt tương tự vào cuối năm đó.
Thiệt hại đáng kể nhất thuộc về DiDi, một công ty Trung Quốc cung cấp dịch vụ vận chuyển dựa trên ứng dụng. Công ty đã ra mắt cổ phiếu tại Mỹ vào cuối tháng 6 năm 2021. Tuy nhiên, trong vòng một tuần sau khi niêm yết, Cơ quan Quản lý Không gian mạng của ĐCSTQ đã gỡ xuống tất cả các ứng dụng của DiDi vì “vi phạm nghiêm trọng luật pháp về thu thập và sử dụng thông tin cá nhân”. Giá cổ phiếu của DiDi giảm mạnh, làm giảm giá trị thị trường của nó. Vào ngày 10/06 năm nay, DiDi đã bị hủy niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán New York (NYSE).
Tương lai kinh tế không chắc chắn
Trong nửa đầu năm 2021, tổng giá trị thị trường của các công ty Trung Quốc niêm yết ở nước ngoài đã bốc hơi hơn 1,2 nghìn tỷ USD. Trong số đó, giá trị thị trường của Alibaba giảm gần 44% so với mức đỉnh vào tháng 10 năm 2020, xóa sổ 344 tỷ USD giá trị thị trường, trong khi cổ phiếu của Tencent giảm 40% so với mức cao nhất đầu năm 2021, với 400 tỷ USD giá trị thị trường bị mất.
Theo dữ liệu được Bloomberg công bố vào tháng 09/2021, Alibaba và Tencent đã rớt khỏi top 10 công ty hàng đầu thế giới theo giá trị thị trường. Vào tháng 06/2022, PricewaterhouseCoopers đã công bố 100 công ty toàn cầu hàng đầu theo tổng giá trị thị trường và không có công ty Trung Quốc nào lọt vào top 10.
Chế độ Trung Quốc đã từng ưu ái những người sáng lập ra những gã khổng lồ công nghệ Trung Quốc đó. Tuy nhiên, nhiều người hiện đang giữ thái độ thấp trong bối cảnh ĐCSTQ đàn áp các công ty độc quyền công nghệ lớn.
Vào tháng 09/2019, ông Jack Ma từ chức Chủ tịch hội đồng quản trị của Alibaba, tuyên bố trong một bức thư ngỏ rằng ông sẽ quay trở lại sự nghiệp giáo dục. Vào tháng 05/2021, ông Trương Nhất Minh thông báo rằng ông sẽ từ chức Giám đốc điều hành của ByteDance, tuyên bố rằng ông thích tập trung vào nghiên cứu thị trường và tổ chức hơn.
Từng là bộ mặt của các ngành công nghệ cao đang trỗi dậy của Trung Quốc, những tỷ phú đa tỷ giá này hiện đang chọn cách tránh xa tầm nhìn của công chúng ở một đất nước được cai trị bởi một chế độ độc tài khó lường.
T.P