Cơ quan bầu cử Iran cho biết ứng cử viên theo chủ nghĩa cải cách Masoud Pezeshkian đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử Tổng thống, đánh bại đối thủ theo đường lối cứng rắn.
Trong số 30,5 triệu phiếu bầu được kiểm trong cuộc bỏ phiếu hôm 5/7, ông Pezeshkian đã giành được 53,6%, vượt qua ứng viên bảo thủ Saeed Jalili, người giành được 44,3% số phiếu, hãng thông tấn nhà nước Press TV cho hay. Tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu là 49,8%.
Ông Pezeshkian đã được bầu ở vòng bỏ phiếu thứ hai sau khi giành được số phiếu bầu cao nhất ở vòng đầu tiên, dẫn trước ông Jalili. Vòng đầu tiên chứng kiến tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu thấp nhất trong một cuộc bầu cử tổng thống kể từ khi nước Cộng hòa Hồi giáo được thành lập vào năm 1979.
Trong bài phát biểu chiến thắng ở Tehran hôm 6/7, ông Pezeshkian cảm ơn người dân Iran và cam kết sẽ đóng vai trò là “tiếng nói của những người không có tiếng nói”.
“Tôi là người phụng sự của người dân Iran. Chúng tôi sẽ phục vụ các bạn, những người dân thân yêu của đất nước chúng ta”, ông Pezeshkian nói tại nơi chôn cất Imam Khomeini, nhà lãnh đạo Cách mạng Hồi giáo Iran năm 1979 và là người sáng lập nước Cộng hòa Hồi giáo Iran.
Là bác sĩ phẫu thuật tim và nhà lập pháp, ông Pezeshkian, 69 tuổi, thừa nhận những thách thức mà đất nước phải đối mặt và kêu gọi sự đoàn kết trong một “chương mới” của Iran.
“Chúng ta hãy đến với nhau, hãy gắn bó, hãy đoàn kết và làm việc cùng nhau”, ông nói. “Chúng ta có thể giải quyết mọi vấn đề và lĩnh vực của chính phủ: những thách thức kinh tế, tài chính, quân sự và xã hội”.
Lãnh tụ tối cao Iran, ông Ayatollah Seyyed Ali Khamenei, cảm ơn các ứng cử viên và chúc mừng Tổng thống đắc cử.
Ông Khamenei ca ngợi đất nước đã nhanh chóng tổ chức “các cuộc bầu cử tự do và minh bạch” sau sự ra đi của Tổng thống Ebrahim Raisi. Một cuộc bầu cử nhanh chóng đã được tổ chức sau khi ông Raisi qua đời trong một vụ tai nạn trực thăng hồi tháng 5 ở vùng Tây Bắc của Iran, cùng với Ngoại trưởng Hossein Amir-Abdollahian và các quan chức khác.
Ông Khamenei cũng khuyến khích ông Pezeshkian hành động “tiếp nối con đường” của ông Raisi.
Hội đồng Tối cao, một cơ quan quyền lực gồm 12 thành viên có nhiệm vụ giám sát các cuộc bầu cử và luật pháp, phải chứng nhận cuộc bỏ phiếu trước khi ông Pezeshkian nhậm chức.
Ông Pezeshkian sẽ nắm quyền lãnh đạo một quốc gia đang phải đối mặt với sự cô lập quốc tế ngày càng tăng, nền kinh tế suy giảm và nguy cơ xảy ra xung đột trực tiếp với kẻ thù không đội trời chung là Israel.
Nhà lập pháp này là ứng cử viên theo chủ nghĩa cải cách duy nhất tranh cử Tổng thống Iran sau khi hàng chục ứng cử viên khác bị cấm tranh cử.
Ông ủng hộ đối thoại với các bên thù địch của Iran, đặc biệt là về chương trình hạt nhân của nước này và coi đó là phương tiện để giải quyết các vấn đề trong nước.
“Vấn đề chính là quan điểm: Chúng ta có muốn giải quyết vấn đề của mình với thế giới hay không? Tôi tin rằng chúng ta phải thoát ra khỏi bế tắc để giải quyết các vấn đề của đất nước”, ông nói tại cuộc tranh luận Tổng thống trước vòng bỏ phiếu thứ hai.
Các nhà lãnh đạo Nga, Arab Saudi, Pakistan và Syria là những người đầu tiên chúc mừng ông Pezeshkian.
Theo hãng thông tấn nhà nước Saudi Press Agency, Hoàng thái tử Arab Saudi Mohammed Bin Salman cho biết ông “mong muốn phát triển và làm sâu sắc thêm các mối quan hệ nhằm gắn kết hai đất nước và nhân dân lại với nhau, đồng thời phục vụ lợi ích chung của chúng ta”.
Theo một tuyên bố từ Điện Kremlin, Tổng thống Nga Vladimir Putin cho biết ông hy vọng việc ông Pezeshkian đắc cử sẽ mở rộng hợp tác song phương “trong mọi lĩnh vực” vì lợi ích “bình ổn an ninh và ổn định khu vực”.
Bộ Ngoại giao Mỹ công nhận chiến thắng của ông Pezeshkian nhưng cho biết cuộc bầu cử “không tự do hoặc công bằng” và sẽ “không có tác động đáng kể đến cách tiếp cận của chúng tôi với Iran”.
Người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết: “Chúng tôi không kỳ vọng rằng cuộc bầu cử này sẽ dẫn đến sự thay đổi cơ bản trong đường hướng của Iran”.
Mặc dù Tổng thống Iran được hưởng một số quyền lực nhưng quyền lực tối cao thuộc về Lãnh tụ tối cao, người có tiếng nói cuối cùng về mọi vấn đề của nhà nước.
Ông Masoud Pezeshkian là ai?
Là Bộ trưởng Y tế dưới thời Tổng thống theo chủ nghĩa cải cách Mohammad Khatami, ông Pezeshkian là một bác sĩ phẫu thuật tim và nhà lập pháp được đào tạo bài bản.
Ông nổi tiếng nhờ lập trường chống lại việc đàn áp các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ năm 2009 và bạo lực do cảnh sát đạo đức gây ra vào năm 2022. Trong cuộc biểu tình năm 2022, ông Pezeshkian nói trong một cuộc phỏng vấn với IRINN TV của Iran: “Đó là lỗi của chúng ta. Chúng ta muốn thực hiện đức tin tôn giáo thông qua việc sử dụng vũ lực. Điều này là không thể về mặt khoa học”.
Ông nói: “Tôi chịu một phần trách nhiệm, các học giả tôn giáo nổi tiếng và các nhà thờ Hồi giáo chịu một phần trách nhiệm, và cơ quan phát thanh truyền hình (Iran) chịu một phần trách nhiệm. Mọi người nên bước tới và chịu trách nhiệm”.
Ông tự mô tả mình là ứng cử viên của tất cả người dân Iran. Ông nói tại một cuộc tranh luận tổng thống gần đây: “Trong số những người ủng hộ tôi có cả cánh tả và cánh hữu, ngay cả những người không cầu nguyện”.
Sau khi mất vợ và một người con trong một vụ tai nạn ô tô năm 1994, ông dành phần lớn thời gian cho chính trị. Ông Pezeshkian tranh cử Tổng thống trong cuộc bầu cử năm 2013 và 2021, nhưng không thành công.
Người đàn ông 69 tuổi xuất thân từ một gia đình đa chủng tộc – cha ông là người Azeri và mẹ ông là người Kurd. Tiếng Ba Tư không phải là tiếng mẹ đẻ của ông. Điều đó đã đánh bóng hình ảnh của ông đối với các nhóm thiểu số ở Iran nhưng lại khiến ông phải hứng chịu những cuộc tấn công bài ngoại từ một số đối thủ.
Iran sẽ có sự thay đổi?
Các chuyên gia cho rằng một gương mặt ôn hòa hơn có thể tạo điều kiện thuận lợi cho đối thoại giữa Iran và các nước phương Tây. Trong nước, ông Pezeshkian cũng có thể đưa ra một số thay đổi, điều mà ông đã nhấn mạnh trong chiến dịch tranh cử của mình, mặc dù các chuyên gia cảnh báo rằng những động thái như vậy chưa chắc đã diễn ra.
Sanam Vakil, giám đốc Chương trình Trung Đông và Bắc Phi tại tổ chức tư vấn Chatham House ở London, cho biết khó có khả năng ông Pezeshkian sẽ ngay lập tức đưa ra những thay đổi về chính sách. “Nhưng ông Pezeshkian đã nói rõ rằng ông sẽ cố gắng làm việc xuyên suốt trong hệ thống để có thể tạo ra một môi trường hài hòa hơn”, bà nói.
Bà Vakil nói, nhà cải cách không đảm bảo rằng ông có thể thực hiện những thay đổi đó và nói thêm rằng điều này thể hiện giới hạn quyền lực của Tổng thống ở Iran. Bà lưu ý: “Nhưng nó có thể tạo thêm một chút không gian cho việc vận động các quyền tự do xã hội”.
Ra’na Rajabi, một phụ nữ ở Iran, cho hay cô rất vui khi ông Pezeshkian được bầu.
“Thành thật mà nói, tôi chỉ mong giá cả giảm xuống, người trẻ dễ dàng tìm được việc làm, thế thôi, tôi không có cảm xúc đặc biệt nào khác”, cô nói và nói.
Các yếu tố khác có thể khó thay đổi hơn, đặc biệt là chính sách đối ngoại của Iran.
Ông Pezeshkian đảm nhận chức tổng thống vào thời điểm Iran đang bị lôi kéo vào căng thẳng leo thang với Israel và các đồng minh phương Tây, gây ra bởi cuộc chiến ở Gaza và sự tiến bộ của chương trình hạt nhân của Iran.
Chỉ 3 tháng trước, Iran và Israel lần đầu tiên có pha tấn công đáp trả lẫn nhau khi xung đột ở Gaza ngày càng mở rộng. Israel hiện đang chuẩn bị cho một mặt trận thứ hai có thể xảy ra chống lại Hezbollah, lực lượng ủy nhiệm chính trong khu vực của Iran, ở Lebanon.
Những lời nói qua lại gay gắt giữa Iran và Israel đã leo thang vào tuần trước khi phái đoàn của Iran tại Liên Hợp Quốc nói rằng nếu Israel “bắt tay vào một cuộc tấn công quân sự toàn diện” chống lại Lebanon, thì “một cuộc chiến tranh hủy diệt sẽ xảy ra sau đó”.
“Tất cả các lựa chọn, bao gồm cả sự tham gia đầy đủ của tất cả các Mặt trận Kháng chiến, đều đang được cân nhắc”, họ nói trên X.
Ngoại trưởng Israel, ông Israel Katz, đáp trả rằng “một chế độ đe dọa hủy diệt đáng bị tiêu diệt”.
Các chuyên gia cho biết, ông Pezeshkian dự kiến sẽ không thay đổi quỹ đạo hiện tại của Israel.
Ông cũng ca ngợi Tướng Qasem Soleimani, người đứng đầu Lực lượng Quds, thuộc Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran (IRGC), người đã bị ám sát trong một cuộc tấn công của Mỹ vào năm 2020.
“Tôi coi ông ấy là nguồn tự hào dân tộc và là cái gai trong mắt kẻ thù của chúng ta”, ông nói trong một cuộc tranh luận Tổng thống gần đây.
Gương mặt thân thiện hơn với phương Tây
Các chuyên gia cho biết, mặc dù các quốc gia phương Tây không mong đợi cuộc bầu cử này sẽ thay đổi mối quan hệ của họ với Iran, thì ông Pezeshkian chắc chắn là ứng cử viên ưa thích của họ bởi đối thủ của ông nếu đắc cử sẽ chỉ làm leo thang những căng thẳng hiện có.
Cựu Bộ trưởng Ngoại giao Javad Zarif, một đồng minh chủ chốt của ông Pezeshkian và là một nhà cải cách, người đã trải qua một thời kỳ quan hệ quốc tế tương đối nồng ấm suốt gần một thập kỷ trước, hiện được coi là một ứng cử viên tiềm năng để đảm nhận lại chức vụ cũ của mình dưới thời Tổng thống mới.
Ông Zarif là nhà ngoại giao hàng đầu của Iran khi nước này đạt được thỏa thuận với Mỹ và các cường quốc thế giới nhằm hạn chế các hoạt động hạt nhân của Tehran để đổi lấy việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt (một thỏa thuận gần như đã sụp đổ). Mặc dù được giới trẻ Iran yêu mến nhưng ông cũng phải đối mặt với những lời chỉ trích từ những người theo đường lối cứng rắn trong nước vì quá thân thiện với phương Tây.
“Với ông Pezeshkian, các lệnh trừng phạt có thể sẽ được dỡ bỏ và điều đó rất tốt cho người dân”, Hossein Imani, một người dân ở Tehran, cho biết. “Hiện tại, tôi có cảm giác tích cực (về ông Pezeshkian), với điều kiện ông ấy phải thực hiện những lời hứa đã đưa ra”.
Tuy nhiên, trước cuộc bầu cử, Lãnh tụ tối cao Khamenei đã lên án những người tìm cách cải thiện quan hệ với phương Tây. Và ông Pezeshkian đã công khai tuyên bố rằng ông sẽ thuận theo ý của ông Khamenei về các vấn đề chính sách đối ngoại, vì vậy việc bổ nhiệm ông Zarif làm Ngoại trưởng là điều chưa chắc chắn.
T.P