Ukraine được cho là đã viết lại các “quy tắc chiến tranh” với chiến dịch “Mạng nhện”, khi tấn công hàng loạt căn cứ không quân trong lãnh thổ Nga bằng máy bay không người lái.
Một loạt vụ nổ tại các căn cứ không quân nằm sâu trong lãnh thổ Nga vào ngày 1/6 đã dường như khiến các nhà chiến lược quân sự của Moscow bất ngờ.
Mang mật danh “Mạng nhện”, chiến dịch tấn công quy mô lớn bằng máy bay không người lái (UAV) của Ukraine đã nhắm thẳng vào phi đội ném bom chiến lược của Nga.
Chiến dịch này đã làm đảo ngược các quy tắc chiến tranh truyền thống, mở thêm một hướng đi cho các đội quân nhỏ hơn trong nỗ lực đối phó với các đội quân lớn hơn bằng các cuộc không kích từ sâu phía sau tiền tuyến.
Chiến dịch “Mạng nhện” của Ukraine có sự tham gia của 117 máy bay không người lái điều khiển từ xa. Các UAV được đưa bí mật vào Nga trong suốt 18 tháng và được phóng về phía các sân bay, nơi có các máy bay chiến lược của Nga đang đồn trú.
Ukraine thực hiện một cuộc tấn công bất ngờ vào 5 căn cứ không quân của Nga nằm xa tiền tuyến, trong đó có 2 căn cứ cách xa hàng nghìn km ở Cực Bắc và Siberia của Nga. Cơ quan tình báo Ukraine đã đưa một số lượng lớn UAV vào sâu lãnh thổ Nga bằng cách đặt chúng trong các cabin gỗ đặt trên xe tải, sau đó phóng các UAV này bằng điều khiển từ xa.
Theo các quan chức Ukraine, cuộc tấn công đã phá hủy hoặc làm hư hại hơn 40 máy bay ném bom chiến lược Tu-95, Tu-160 và Tu-22 M3, cũng như một máy bay cảnh báo sớm trên không A-50. Con số này ước tính chiếm khoảng 1/3 phi đội tấn công tầm xa của Nga với thiệt hại khoảng 7 tỷ USD.
Ngay cả khi các hình ảnh vệ tinh sau đó xác nhận thiệt hại của Nga có quy mô nhỏ hơn, cuộc tấn công của Ukraine cũng có tác động lớn về mô hình chiến tranh hiện đại.
Thông thường các quốc gia tham chiến sẽ tìm cách xây dựng năng lực tác chiến ở các “khu vực hậu phương” tương đối an toàn. Các trung tâm hậu cần thường cách tiền tuyến hàng trăm, thậm chí hàng nghìn km. Đây cũng là nơi đồn trú của các đơn vị quân sự mới và các máy bay ném bom tầm xa, tương tự những máy bay bị phá hủy trong chiến dịch tấn công của Ukraine hôm 1/6.
Kể từ khi xung đột bắt đầu nổ ra ở Ukraine vào năm 2022, Nga đã sử dụng các căn cứ máy bay ném bom nằm sâu trong lãnh thổ, cách tiền tuyến hàng nghìn km. Moscow đã kết hợp chiến thuật này với việc phóng các đợt máy bay không người lái tấn công Shahed để duy trì mối đe dọa hàng đêm cho các thành phố của Ukraine.
Chiến thuật được Nga sử dụng là triển khai sức mạnh không quân áp đảo. Moscow tin rằng nếu tên lửa và UAV thường xuyên dội xuống thủ đô Kiev, tinh thần của người Ukraine sẽ sụp đổ, ngay cả khi lực lượng Nga gặp khó khăn ở tiền tuyến.
Ukraine đã tìm cách để khắc chế chiến thuật trên của Nga. Đối với các nhà hoạch định quân sự của Kiev, việc phá hủy các máy bay ném bom, vốn được Nga sử dụng để tiến hành các cuộc không kích vào Ukraine, sẽ đỡ tốn kém hơn nhiều so với việc đánh chặn mọi tên lửa hành trình đang bay tới. Việc đánh chặn các tên lửa của Nga vẫn có tỷ lệ thành công cao, nhưng phụ thuộc rất nhiều vào thiết bị do phương Tây viện trợ, trong khi nguồn viện trợ đang ngày càng khan hiếm.
Chuyên gia Ukraine Valeriy Romanenko thừa nhận đây là một “cuộc tấn công mạnh mẽ” do “những máy bay không người lái nhỏ, giá rẻ” nhằm vào “các máy bay ném bom chiến lược khổng lồ”.
“Mọi loại thiết bị quân sự đều có điểm yếu. Đối với máy bay, điểm yếu là các khoang nhiên liệu. Nếu một máy bay không người lái hạ cánh trên khoang nhiên liệu, phát nổ và xuyên thủng, chúng ta sẽ thấy những gì xảy ra ở Olenegorsk và Belaya”, chuyên gia Ukraine nhận định, đề cập tới hai căn cứ bị UAV Ukraine tập kích.
Tác động đối với Nga
Chiến dịch “Mạng nhện” của Ukraine được dự đoán gây ra hậu quả tức thời và tốn kém cho Nga, ngay cả khi cuộc không kích kết thúc với mức độ tàn phá ít hơn so với những gì Kiev tuyên bố.
Các máy bay ném bom không bị hư hại sẽ phải di dời. Việc bảo vệ các căn cứ khỏi các cuộc tấn công tương tự trong tương lai đòi hỏi Nga phải dựng các kè đất, lắp đặt pháo 30mm dẫn đường bằng radar và thiết bị gây nhiễu tác chiến điện tử để ngăn chặn các hướng tấn công có thể xảy ra.
Tất cả những biện pháp này đều tốn kém. Ngoài ra, Nga có thể sẽ phải rút bớt lực lượng, gồm các binh lính và kỹ thuật viên được huấn luyện, từ tiền tuyến về nước để bảo vệ các căn cứ không quân, trong khi trước đó, họ đã được triển khai để chuẩn bị cho chiến dịch tấn công mùa hè sắp tới.
Chiến dịch “Mạng nhện” cũng tạo ra một lỗ hổng trong năng lực vũ khí hạt nhân của Nga. Việc Tu-95 và Tu-160, những máy bay ném bom có khả năng mang vũ khí hạt nhân, bị phá hủy sẽ gây khó khăn về mặt chiến lược, buộc Nga phải tính toán lại tần suất tuần tra trên không tầm xa.
Ngoài thiệt hại về vật chất và tài chính đối với phi đội của Nga, chiến dịch của Ukraine còn đi kèm với tác động tâm lý mạnh mẽ. Nó báo hiệu rằng Ukraine, sau hơn 3 năm xung đột, có thể tiến hành các hoạt động tinh vi vào sâu trong lãnh thổ Nga.
Nhà phân tích Max Boot nhận định với Washington Post rằng cuộc tấn công của Ukraine có lẽ sẽ không dẫn đến những thay đổi lớn trên chiến trường, nhưng chắc chắn sẽ cản trở khả năng của Nga trong việc bắn tên lửa vào các thành phố của Ukraine. Đây không phải là một thay đổi đáng kể nhưng là một bước tiến quan trọng về mặt tác chiến và tâm lý đối với Ukraine.
Nhà phân tích Jim Geraghty cũng nhận định chiến dịch “Mạng nhện” chủ yếu là một đòn giáng về mặt tâm lý và biểu tượng đối với Nga. Các cuộc tấn công sâu vào Siberia gửi đi một tín hiệu mạnh mẽ rằng không có địa điểm nào ở Nga an toàn trước các cuộc tấn công trả đũa của Ukraine.
Kỷ nguyên chiến tranh UAV
Các nhà phân tích cho rằng Ukraine đã viết lại các “quy tắc chiến tranh” với chiến dịch “Mạng nhện”. Dàn UAV Ukraine với tổng chi phí chế tạo chỉ vài chục nghìn USD có thể gây ra thiệt hại hàng tỷ USD cho những máy bay tinh vi nhất của Nga.
Trong chiến dịch “Mạng nhện”, ngoài mục tiêu chiến thuật trên, Ukraine còn tận dụng yếu tố bất ngờ để giáng đòn tâm lý cho đối phương. Ngoài ra, chiến dịch của Ukraine cũng khai thác khía cạnh chiến tranh mới của thế kỷ 21: chiến tranh máy bay không người lái.
UAV hoạt động ở tầm cao phía trên lực lượng lục quân, nhưng lại thấp hơn tiêm kích và máy bay ném bom. UAV hoạt động mạnh ở vùng không gian này, nơi chúng tránh được hầu hết hỏa lực lục quân cũng như các hệ thống phòng thủ dẫn đường bằng radar truyền thống.
Bằng cách bí mật đưa các nhóm UAV vào vị trí cách đường băng chỉ vài km, Ukraine đã tạo ra các bệ phóng hỏa lực sâu trong lãnh thổ Nga, khiến đối phương mất cảnh giác và không kịp đối phó.
Lợi thế kinh tế từ chiến thuật của Ukraine là rất lớn. Trong khi một chiếc UAV, một pin lithium và một đầu đạn có giá dưới 3.000 USD, một máy bay ném bom Tu-160 của Nga có giá khoảng 250 triệu USD.
Sau chiến dịch “Mạng nhện”, Ukraine có thể tiếp tục sử dụng chiến thuật này để nhắm mục tiêu vào các kho chứa tên lửa, thậm chí là các nhà máy trên khắp lãnh thổ Nga, nơi sản xuất hàng loạt máy bay không người lái tấn công Shahed. Shahed được cho là vũ khí trên không được Nga sử dụng thường xuyên nhất và tiết kiệm chi phí nhất trong chiến dịch quân sự ở Ukraine.
Tuy nhiên, tác động của chiến dịch “Mạng nhện” còn vượt xa cuộc xung đột Ukraine, khi làm thay đổi quan điểm truyền thống rằng các khu vực hậu phương phía sau tiền tuyến luôn an toàn.
UAV giá rẻ, được phóng từ bên trong lãnh thổ Nga, đã đánh trúng các máy bay quân sự trị giá hàng tỷ USD, vốn được sử dụng để hỗ trợ cho cuộc tấn công tầm xa của Moscow. Chiến thuật này có thể dễ dàng lặp lại ở các mặt trận giao tranh khác.
Với chiến thuật mới, bất kỳ bên nào cũng có thể sử dụng UAV để nhắm mục tiêu và phá hoại năng lực tác chiến trên không của đối phương. Các căn cứ không quân buộc phải nâng cấp, phân tán máy bay hoặc chấp nhận rằng đường băng của họ trở thành tiền tuyến mới.
Theo Kyiv Post, với chiến dịch “Mạng nhện”, Ukraine đã thực hiện một trong những chiến dịch quân sự quan trọng nhất của thế kỷ 21, nhưng hầu hết mọi người đều không chú ý. Chiến dịch này cho thấy một số nước đang đánh giá thấp quy mô và tính cấp thiết của chiến tranh UAV.
Đây không chỉ đơn thuần là sự đổi mới về công nghệ tác chiến, mà là một cuộc cách mạng. Chiến tranh UAV đã xuất hiện và đang định hình lại chiến trường nhanh hơn mức mà các nước sẵn sàng thừa nhận.
Chiến trường của Ukraine được xem là “phòng thí nghiệm” của chiến tranh tương lai. Mỗi UAV góc nhìn thứ nhất (FPV) vô hiệu hóa một xe tăng của Nga, mỗi xuồng không người lái đánh chìm một tàu chiến trị giá hàng tỷ USD, mỗi dàn thiết bị không người lái áp đảo hệ thống phòng không hiện đại đều là bằng chứng cho thấy việc đầu tư nhỏ vẫn có thể gây ra sức tàn phá lớn. Đây là chiến tranh phi đối xứng ở mức độ cao nhất.
Chiến dịch “Mạng nhện” không chỉ là bài học trên chiến trường, mà còn là lời cảnh báo cho mặt trận trong nước. Những gì Ukraine đã làm cho thấy chỉ cần đầu tư vài triệu USD cho UAV vẫn có thể hạ gục những khí tài đắt tiền nhất mà quân đội hiện đại có thể triển khai. Nếu các tổ chức khủng bố hoặc các thế lực thù địch sẵn sàng đầu tư 50 triệu hoặc 100 triệu USD cho UAV, hậu quả thậm chí còn khủng khiếp hơn.
Chiến dịch “Mạng nhện” cũng là bằng chứng cho thấy chiến tranh UAV đã xóa mờ khoảng cách và phương pháp phòng thủ truyền thống. Chiến tranh UAV không phải là lựa chọn, mà là điều tất yếu. Chiến dịch “Mạng nhện” chỉ ra rằng tương lai của các cuộc xung đột sẽ như thế nào, không chỉ ở nước ngoài mà có thể ngay trong lãnh thổ các nước.
Chiến tranh UAV là không biên giới và các nguy cơ cũng như vậy.
Bài toán khó cho các nước
Chiến dịch “Mạng nhện” khẳng định bài học mà các nước đã học được trong hơn 3 năm ở Ukraine: Máy bay không người lái là tương lai của chiến tranh.
Trong những ngày đầu của cuộc chiến, hơn 70% thương vong là do pháo binh gây ra. Bây giờ 70% là do máy bay không người lái gây ra. Ukraine đã sản xuất 2,2 triệu chiếc vào năm ngoái và đang đặt mục tiêu sản xuất 4,5 triệu chiếc trong năm nay.
Tình hình tiền tuyến gặp bế tắc và Ukraine đang bù đắp cho sự thiếu hụt nhân lực bằng cách phát triển một ngành công nghiệp máy bay không người lái hàng đầu thế giới.
Chiến dịch “Mạng nhện” là một nước cờ táo bạo để bù đắp việc Ukraine đang cạn kiệt đạn dược cho hệ thống phòng không Patriot, trong bối cảnh Tổng thống Donald Trump dường như không sẵn sàng gửi thêm cho Kiev. Các nước châu Âu đang cố gắng giúp đỡ Ukraine, nhưng Patriot vẫn khan hiếm. Thay vì chỉ cố gắng bắn hạ tên lửa Nga đang bay tới, Ukraine đã tìm cách vô hiệu hóa máy bay phóng tên lửa khi chúng đang đậu trên đường băng.
Chiến tranh chống UAV trở thành ưu tiên cấp bách đối với mọi lực lượng quân sự trên thế giới. Cuộc tấn công của Ukraine đã tiết lộ điểm yếu của các sân bay và các cơ sở khác trên toàn thế giới trước các cuộc tấn công tương tự bằng UAV. Trước đây, các nước cần phải chế tạo tên lửa tầm xa để có khả năng tấn công tầm xa. Nhưng bây giờ họ có thể đạt được kết quả tương tự với UAV siêu rẻ được nâng cấp để mang thuốc nổ trong một xưởng chế tạo tồi tàn.
Chuyên gia Max Boot cho rằng nếu Ukraine có thể bí mật đưa số lượng lớn UAV tới gần các căn cứ quân sự lớn của Nga, kịch bản tương tự hoàn toàn có thể xảy ra với các nước khác.
Sau chiến dịch “Mạng nhện” của Ukraine, các nước khác sẽ phải xem lại bài toán bảo vệ các căn cứ không quân. Nếu trước đây, các nước bảo vệ các căn cứ này bằng hàng rào điện và trạm gác, bây giờ họ phải tính đến mối đe dọa từ UAV giá rẻ và dễ dàng sửa đổi cho mục đích quân sự.
Thực tế này đòi hỏi các nước phải đầu tư rất nhiều vào các hệ thống đối phó UAV.
Tướng nghỉ hưu Gus McLachlan cho rằng các nhà hoạch định quân sự phương Tây có thể xem xét chiến thuật mới của Ukraine trong cuộc tập kích vào lãnh thổ Nga.
“Khả năng của họ trong việc tìm ra những cách thức đổi mới và áp dụng những công nghệ mới với chi phí rất thấp là điều đáng chú ý”, ông McLachlan nói với ABC News.
“Chúng tôi nghĩ rằng mỗi chiếc máy bay không người lái này có giá khoảng 4.000 USD. Chi phí để lắp đặt các thiết bị này cũng đáng kể, nhưng thực tế cho thấy chúng đã phá hủy những máy bay trị giá hàng tỷ USD”, ông McLachlan nói thêm.
Chiến dịch tấn công táo bạo bằng UAV của Ukraine đã khiến các tướng lĩnh và chuyên gia quân sự Mỹ phải xem xét lại nguy cơ đối với các máy bay có giá trị cao của nước này, ngay tại các căn cứ trong nước và ở nước ngoài.
“Đây là một khoảnh khắc khiến người ta phải nhướn mày”, Tướng David Allvin, Tham mưu trưởng Không quân Mỹ, phát biểu tại một hội nghị quốc phòng ở Washington hôm 3/6, đồng thời thừa nhận rằng Mỹ dễ bị tổn thương trước những cuộc tấn công tương tự.
“Không có nơi nào thực sự là vùng an toàn, kể cả ở ngay trên lãnh thổ nước Mỹ. Đặc biệt khi các căn cứ của chúng ta hầu như không được gia cố gì”, ông Thomas Shugart, chuyên gia cấp cao tại Trung tâm An ninh Mỹ Mới (CNAS), thừa nhận.
Theo ông Shugart, khái niệm “không được gia cố” nghĩa là Mỹ không có đủ nhà chứa cho máy bay quân sự, tức là công trình có khả năng bảo vệ trước các cuộc tấn công bằng UAV hoặc tên lửa.
“Tình trạng này khiến chúng ta dễ tổn thương. Chúng ta có quá nhiều tài sản chiến lược đắt đỏ”, tướng về hưu Stanley McChrystal cho biết.
Ông McChrystal nhấn mạnh Mỹ cần không chỉ bảo vệ các căn cứ mà còn phải kiểm soát được vùng xung quanh. Tuy nhiên, gia cố căn cứ đòi hỏi chi phí lớn và Mỹ đang đứng trước bài toán ngân sách: Nên chi tiền để phòng thủ căn cứ và chống UAV, hay dồn lực cho vũ khí tấn công?
Các sân bay luôn là mục tiêu quan trọng trong chiến tranh hiện đại, vì các máy bay ném bom và máy bay chiến đấu dễ bị tấn công và dễ bị bắn trúng hơn khi chúng đậu trên mặt đất.
Chiến thuật tấn công các máy bay trên mặt đất cho đến nay vẫn được xem là cách hiệu quả vì gây ra rủi ro liên hoàn. Mỗi đường băng bị phá hủy và mỗi máy bay ném bom bị đốt cháy buộc đối phương phải đổ rất nhiều tiền để ngăn chặn các cuộc tấn công như vậy trong tương lai. Các nước có thể sẽ phải xây dựng nhà chứa kiên cố hơn cho các máy bay hoặc phân tán máy bay ra nhiều căn cứ khác nhau.
T.P