Hai năm kể từ khi bùng phát xung đột với Nga, ở Ukraine, nhiều người vợ đã trở thành góa phụ, cha mẹ ngóng chờ những đứa con trai bị bắt làm tù binh, các lớp học trống không và nhiều nơi không còn nông dân trồng trọt.
Ngay tại làng Lozuvatka, cách tiền tuyến khoảng 100km, khắp nơi đều có dấu hiệu cho thấy cuộc xung đột kéo dài 2 năm đã làm thay đổi bộ mặt Ukraine nghiêm trọng thế nào.
Alona Onyshchuk và cô con gái 5 tuổi Anhelina đến thăm nghĩa trang của làng Lozuvatka vào một ngày mùa đông tuyết rơi. Chồng của Onyshchuk an nghỉ ở đó cùng 10 binh sĩ khác trong một khu vực mới có tên gọi “Hẻm anh hùng”.
“Chúng tôi không ngờ sẽ có nhiều người phải ngã xuống như vậy”, Onyshchuk chia sẻ với Reuters. Người chồng 38 tuổi của cô, một tài xế và thợ cơ khí trước xung đột, đã thiệt mạng vào cuối năm 2022 khi đang tham gia chiến đấu gần thành phố miền đông Bakhmut.
Các khu chôn cất tương tự đã xuất hiện trên khắp Ukraine, là minh chứng cho cuộc giao tranh khốc liệt hiện đã bước sang năm thứ 3 và vẫn chưa có hồi kết. Những ụ đất mới đào thường được đánh dấu bằng cây thánh giá gỗ đơn sơ, ảnh của người mất, những bông hoa và quốc kỳ Ukraine màu xanh vàng.
Giao tranh ở tiền tuyến phía đông và phía nam Ukraine cách xa khu định cư với khoảng 6.800 dân ở miền trung đất nước này. Song, người dân của làng vẫn bị ảnh hưởng sâu sắc.
Quy mô thương vong của quân đội Ukraine là một bí mật quốc gia được bảo vệ nghiêm ngặt. Các quan chức phương Tây ước tính hàng chục nghìn người đã thiệt mạng và hàng chục nghìn người khác bị thương.
Cuộc sống bị đảo lộn
Ngoài thương vong, xung đột còn tác động đến hầu hết mọi khía cạnh đời sống của người Ukraine. Onyshchuk đã bỏ việc ở một cửa hàng tạp hóa khi mang thai Anhelina và quá trình tìm việc mới càng trở nên khó khăn hơn do trường mẫu giáo địa phương đã đóng cửa.
Mọi trường học ở Lozuvatka, cách thủ đô Kiev khoảng 350km về phía đông nam, đều phải tạm dừng hoạt động. Hệ thống hầm tránh bom của các cơ sở này không đủ lớn để chứa tất cả học sinh trong trường hợp xảy ra không kích.
Mặc dù các vụ tấn công trực tiếp bằng tên lửa và máy bay không người lái (UAV) của Nga vào Lozuvatka rất hiếm khi xảy ra, nhưng ngôi làng nằm gần thị trấn sản xuất thép trọng điểm Kryvyi Rih, nơi thường xuyên bị tập kích, dẫn đến còi báo động vang rền ở các khu vực xung quanh.
Tại một trong 3 trường học của Lozuvatka, thầy giáo Svitlana Anisimova đang đứng trước máy tính trong một lớp học trống không để giảng bài trực tuyến về hệ mặt trời cho một nhóm học sinh 10 – 11 tuổi. Tháng 8/2023, Quỹ trẻ em Liên Hợp Quốc (UNICEF) thống kê, chỉ có khoảng 1/3 trẻ em trong độ tuổi đi học trên khắp Ukraine tham dự các lớp học trực tiếp đầy đủ. Hơn 1.300 trường học ở những khu vực nằm dưới sự kiểm soát của Kiev trên khắp toàn quốc đã bị phá hủy hoàn toàn trong xung đột.
Thầy Anisimova nhấn mạnh, giáo dục từ xa không thể thay thế cho việc đến các lớp học trực tiếp, vì nó ảnh hưởng lớn đến các khả năng học tập và tương tác xã hội của trẻ em.
Hiệu trưởng Iryna Pototska tiết lộ, khoảng 40 trong tổng số 136 học sinh tại trường có cha mẹ được điều động tham gia quân ngũ. Trong cùng tòa nhà, bà Pototska đang giúp các phụ nữ địa phương đóng gói thực phẩm và đồ uống cũng như lưới ngụy trang gửi cho quân đội Ukraine. Những mạng lưới tình nguyện như vậy đã mọc lên khắp đất nước, là nguồn cung quan trọng cho binh lính.
Yuliia Samotuha, một giáo viên 34 tuổi đang nghỉ thai sản, chịu trách nhiệm điều phối các hoạt động tình nguyện trong làng, nhận yêu cầu từ các đơn vị quân đội, phân chia công việc cho các hộ gia đình và giao hàng hóa đóng gói vào hộp. Lái xe dọc theo các con đường băng tuyết để đến gặp một tình nguyện viên, cô kể bản thân đã chấm dứt quan hệ với một số bạn bè vì có vài người không sẵn sàng trợ giúp quân đội.
Tù binh
Ngoài những người thiệt mạng còn có những người mất tích. Các quan chức Ukraine thống kê, khoảng 8.000 người, bao gồm cả dân thường và binh sĩ, đã bị phía Nga bắt giữ làm tù binh trong xung đột.
Khoảng 3.000 người, hầu hết là quân nhân, đã được phóng thích trong hàng chục cuộc trao đổi tù binh. Tuy nhiên, vẫn còn hàng nghìn gia đình đang ngóng đợi số phận của những người thân bị bắt giữ. Trong số đó có hai cư dân Lozuvatka là Tetiana Terletska và Yurii Terletskyi. Cậu con trai Denys, 29 tuổi của họ, thành viên lực lượng vệ binh quốc gia từ năm 2021, đã bị bắt khi đang chiến đấu ở thành phố cảng Mariupol, phía đông nam Ukraine vào tháng 5/2022.
“Chúng tôi muốn chứng tỏ không ai quên họ. Chúng tôi sẽ luôn đấu tranh vì họ như họ đã chiến đấu vì chúng tôi”, bà Terletska phát biểu tại một cuộc biểu tình của hàng chục người ở Kryvyi Rih nhằm yêu cầu chính phủ Ukraine làm tất cả những gì có thể để giải cứu các tù binh.
Tiến thoái lưỡng nan
Tại một trang trại lớn ở địa phương, ông chủ Oleksandr Vasylchenko đã phải để những nhân viên thiết yếu tham gia lực lượng vũ trang. Ông lo ngại sẽ sớm có thêm nhiều người nữa rời đi, trong khi các máy móc cần thiết để thu hoạch hoa hướng dương, lúa mì và lúa mạch sẽ bị hỏng.
Theo chính quyền địa phương, hơn 1/3 số lao động nông trại lành nghề ở Lozuvatka đã được huy động vào quân ngũ. Điều đó cho thấy tác động của xung đột đối với ngành nông nghiệp, xương sống của nền kinh tế Ukraine.
Những thách thức đó đặt ra một tình thế tiến thoái lưỡng nan đối với Kiev, khi chính phủ đang tìm cách huy động thêm 450.000 – 500.000 người khác tham gia quân ngũ. Các chuyên gia cảnh báo, nếu cố gắng huy động quá nhiều quân, điều đó có thể sẽ gây thiệt hại cho nền kinh tế vốn đã bị xung đột tàn phá.
Tại làng Lozuvatka, cặp vợ chồng trẻ Anastasiia và Oleksandr Korobchenko đang sống trong một ngôi nhà do bạn bè tìm giúp sau khi họ phải rời bỏ quê hương ở vùng Luhansk để tới miền đông lúc Moscow phát động chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine cuối tháng 2/2022. Họ nằm trong số 3,7 triệu người Ukraine phải đi sơ tán trong nước để tránh giao tranh, theo một nghiên cứu do Ngân hàng Thế giới, Liên Hợp Quốc, Ủy ban châu Âu (EU) và Kiev phối hợp tiến hành. Thêm 5,9 triệu người Ukraine khác đã rời bỏ đất nước đi lánh nạn.
Mặc dù gia đình Korobchenko đã tìm được việc làm ở Lozuvatka, nhưng họ vẫn chưa muốn sinh con vì “không biết điều gì sẽ xảy ra với mình vào ngày mai”.
Ngồi làm việc tại thư viện địa phương, Anastasiia, 23 tuổi khẳng định, Ukraine cần phải chiến đấu tới cùng để giành lại quyền kiểm soát các vùng lãnh thổ đã lọt vào tay quân Nga. Theo Reuters, quan điểm này hiện phổ biến ở Ukraine, ngay cả khi các lực lượng Kiev đang phải chịu áp lực ngày càng tăng từ quân đội lớn hơn và được trang bị tốt hơn của nước láng giềng, trong bối cảnh sự hỗ trợ quân sự của phương Tây dành cho Ukraine đang bị đình trệ.
T.P