Trong năm 2019, Mỹ được dự báo sẽ tăng cường các biện pháp ứng phó tình trạng tàu hải cảnh và tàu cá trá hình Trung Quốc gây bất ổn tại các vùng biển nhạy cảm ở Biển Đông.
Trung Quốc sẽ dùng hải cảnh và dân quân biển khuấy động Biển Đông
Tờ South China Morning Post dẫn lời các nhà phân tích dự đoán trong năm 2019, Trung Quốc sẽ tiếp tục đẩy mạnh triển khai hải cảnh và đội tàu cá bọc thép cỡ lớn, đóng vai trò như “dân quân biển” đến hoạt động tại những vùng biển mà nước này áp đặt tuyên bố chủ quyền phi pháp ở Biển Đông. Đáng chú ý, thời gian gần đây, Phó chủ tịch Quân ủy trung ương Trung Quốc Hứa Kì Lượng đã kêu gọi lực lượng hải cảnh cần “chuẩn bị tốt trước mọi tình huống có thể xảy ra” tại Biển Đông và biển Hoa Đông, đồng thời thúc giục lực lượng này hãy “kiên định bảo vệ” cái gọi là quyền và lợi ích của Trung Quốc ở những vùng biển nhạy cảm.
Trên thực tế, Trung Quốc hiện duy trì 2 lực lượng là Hải cảnh và dân quân biển lmà công cụ để Trung Quốc tăng cường hiện diện trên biển mà không cần phải triển khai quân đội. Nếu xảy ra đối đầu, Trung Quốc có thể chỉ trích lực lượng chức năng các nước khác “đàn áp tàu dân sự” và mượn cớ triển khai lực lượng chính quy với danh nghĩa “bảo vệ ngư dân”.
Về dân quân biển của Trung Quốc: Dân quân biển Trung Quốc là lực lượng không chính quy, được tuyển chọn từ ngư dân địa phương vừa làm việc kiếm sống vừa được đào tạo để chờ thực hiện nhiệm vụ do chính quyền giao, song có những địa phương cũng tuyển chọn cả cựu binh hải quân. Tuy không thuộc lực lượng vũ trang, song Dân quân biển Trung Quốc do Chính phủ xây dựng, quản lý, kiểm soát hoạt động, dưới sự chỉ huy trực tiếp của Bộ Chỉ huy quân sự địa phương. Về cơ bản, dân quân biển Trung Quốc là lực lượng địa phương, được tổ chức, tài trợ hoạt động bởi chính quyền các tỉnh. Quy định chính sách về hoạt động của lực lượng Dân quân tự vệ địa phương Trung Quốc do Cục dự bị động viên thuộc Quân ủy Trung ương Trung Quốc soạn thảo, ban hành, dưới sự chỉ đạo của Tổng Tham mưu trưởng quân đội Trung Quốc. Chính quyền trung ương Trung Quốc hỗ trợ về kinh phí hoạt động cho lực lượng này, trong khi chính quyền địa phương đảm bảo trực tiếp về lương, kinh phí huấn luyện hoặc kinh phí thực hiện nhiệm vụ.
Tính đến thời điểm hiện tại, số lượng biên chế của lực lượng dân quân biển Trung Quốc vẫn còn là một ẩn số đối với cộng đồng quốc tế. Theo trang Daily Caller có trụ sở tại Mỹ, một báo cáo vào năm 1978 ước tính lực lượng dân quân biển của Trung Quốc có 750.000 người và 140.000 tàu. Theo Sách Trắng Quốc phòng năm 2010 của Trung Quốc, nước này có 8 triệu đơn vị dân quân, song không rõ lực lượng dân quân biển mập mờ có được tính hay không. Thời gian gần đây, số lượng dân quân biển của Trung Quốc đã được mở rộng về quy mô và nâng cao về chất lượng. China Daily dẫn lời một quan chức thuộc Bộ Chỉ huy quân sự thành phố Bắc Hải, Khu tự trị dân tộc Choang tỉnh Quảng Tây khoe rằng số lượng dân quân biển tăng gấp 10 lần chỉ trong 2 năm qua, từ dưới 2% lực lượng quân sự địa phương vào cuối năm 2013 lên tới trên 20% vào năm 2016.
Nhiệm vụ chính của dân quân biển Trung Quốc: Thứ nhất, đóng vai trò tiên phong tạo áp lực trong các vụ va chạm, xung đột nhỏ với tàu cá, tàu khảo sát thăm dò, tàu chấp pháp của các nước ở Biển Đông. Thứ hai, tham gia các vụ đụng độ, khiêu khích trên vùng biển quốc tế theo sự chỉ đạo của quân đội Trung Quốc, trong một số trường hợp là theo lệnh chỉ huy tạm thời của Lực lượng Chấp pháp biển Trung Quốc. Thứ ba, bảo vệ, thúc đẩy các yêu sách lãnh thổ, “các quyền và lợi ích biển” và hỗ trợ Hải quân Trung Quốc khi xảy ra chiến tranh. Thứ tư, hỗ trợ lực lượng an ninh nội địa trong việc đảm bảo ổn định xã hội, cũng như tham gia cứu trợ khi thiên tai xảy ra. Thứ năm, cung cấp các báo cáo tình hình hoạt động của tàu nước ngoài ở Biển Đông cho Cơ quan Ngư chính Trung Quốc. Thứ sáu, vận chuyển vật liệu xây dựng lên các đảo, đá ở Biển Đông, góp phần hỗ trợ quá trình cải tạo phi pháp các thực thể nhân tạo; hỗ trợ sự hiện diện của Trung Quốc trong các khu vực có xung đột lãnh thổ hay đổ bộ lên các đảo đang tranh chấp.
Về ngân sách hoạt động: Chi phí cho các hoạt động hàng ngày của dân quân biển do ngân sách của thành phố hoặc huyện mà tàu này đăng ký chịu trách nhiệm, còn trong trường hợp thực hiện các nhiệm vụ có quy mô lớn hơn hoặc các chiến dịch đặc biệt thì chi phí đó được ngân sách của tỉnh chi trả. Chính quyền các cấp như đã nói ở trên cũng quy định cụ thể mức bù đắp các khoản chi phí cho dân quân biển khi tiến hành chiến dịch hoặc là bồi thường cho dân quân biển nếu các tàu của họ bị hư hại khi thực hiện nhiệm vụ. Để đảm bảo hoạt động cho lực lượng dân quân biển, Chính quyền Trung Quốc đã huy động nhiều bộ ngành tham gia, bao gồm Bộ Tư lệnh bảo vệ hải sản, Cục các vấn đề đảm bảo an ninh trên biển, Cục vận tải quân sự và các cơ quan khác của Hải quân… Theo giáo sư Andrew Erickson (Trường Chiến tranh hải quân Mỹ) Chính phủ Trung Quốc chi trả rất hậu cho lực lượng dân quân biển, thông thường một thuyền viên được chính phủ Trung Quốc trả 13.000 USD/năm, trong khi thuyền trưởng được trả 25.000 USD/năm. Tại các địa phương
đều có chính sách hỗ trợ và thúc đẩy dân quân biển riêng, ví dụ như Chính quyền Hải Nam có chính sách khuyến khích, hỗ trợ ngư dân chuyển từ tàu gỗ sang tàu vỏ sắt thông qua hình thức trợ giá, hỗ trợ tài chính, trang bị miễn phí hệ thống định vị vệ tinh toàn cầu…
Về trang thiết bị trên tàu: Các tàu dân quân biển cỡ lớn được trang bị vũ khí hạng nhẹ; tất cả các tàu này đều có gắn vòi rồng cỡ lớn, các mạn thành và thân tàu được gia cố nhằm tăng độ cứng và chống va chạm; trang bị hệ thống định vị vệ tinh và kênh liên lạc riêng. Hiện tàu lớn nhất của dân quân biển Trung Quốc có chiều dài khoảng 60m, chiều ngang 10m, tải trọng khoảng 750 tấn; các tàu nhỏ hơn có tải trọng gần 600 tấn.
Về công tác huấn luyện, đào tạo: Lực lượng dân quân biển Trung Quốc được huấn luyện theo nhiều chương trình khác nhau, từ kỹ năng phân biệt, nhận dạng các tàu đến sử dụng vũ khí và các hoạt động kinh tế-quân sự. Ngoài ra, lực lượng dân quân biển của Trung Quốc cũng được đào tạo về chính trị và kiến thức an ninh quốc phòng nhằm tăng cường tinh thần dân tộc và tuyệt đối phục tùng các mệnh lệnh của quân đội Trung Quốc. Hãng tin Reuters hồi đầu tháng 5/2016 tiết lộ, Trung Quốc đã mở khóa huấn luyện các ngư dân tại đảo Hải Nam, biến họ thành “dân quân” rồi đưa xuống phía Nam Biển Đông, mang danh tàu đánh cá. Những ngư dân tham dự khóa học kéo dài 4 tháng, khóa huấn luyện hoàn toàn miễn phí, gồm các nội dung huấn luyện quân sự cơ bản, tìm kiếm cứu hộ, xử lý thảm họa trên biển, thu thập thông tin về tàu nước ngoài và bảo vệ “chủ quyền” trên biển.
Dân quân biển Trung Quốc đã tham gia nhiều vụ quấy rối tàu, thuyền các nước đang hoạt động, đi lại hợp pháp ở Biển Đông. Tính đến thời điểm hiện tại, Trung Quốc có khoảng 200.000 tàu cá các loại và có 14 triệu lao động hoạt động liên quan biển. Lực lượng khổng lồ này đã và đang phối hợp với Quân đội Trung Quốc trong việc theo đuổi những mục tiêu xâm lược của Trung Quốc ở Biển Đông. Giáo sư Andrew Erickson cho biết lực lượng này liên quan trực tiếp đến hải chiến Hoàng Sa năm 1974 và dính líu vô số hành động hung bạo ở Biển Đông, trong đó có vụ đâm chìm một tàu cá Việt Nam trong giai đoạn Trung Quốc cắm phi pháp giàn khoan Hải Dương-981 trong vùng biển Việt Nam năm 2014. Lực lượng này cũng có các hành vi vi phạm luật pháp quốc tế, khiêu khích trắng trợn các nước như quấy rối nhiều tàu USNS Impaccable của Mỹ (3/2009) đang tiến hành khảo sát ở Biển Đông; bảo vệ hoạt động khảo sát phi pháp của Tổng công ty Dầu khí Hải dương Trung Quốc (CNOOC) tại Nam Tri Tôn; do thám, tuần tra và bao vây bãi Cỏ Mây trong tháng 2/2014…
Về lực lượng Hải cảnh Trung Quốc (CCG)
CCG được thành lập tháng 03/2013, trên cơ sở tái cơ cấu Cục Hải dương Quốc gia, nhằm thống nhất chỉ huy các lực lượng “tuần tra, chấp pháp ở Biển Đông và Biển Hoa Đông”, bao gồm các lực lượng: Hải giám (CMS), Hải cảnh (Cảnh sát biển của Cục quản lý biên phòng – BCD), Ngư chính (Cơ quan đảm bảo thực thi pháp luật Ngư nghiệp – FLEC), Tổng cục Hải quan và Cơ quan Hải dương Trung Quốc (GAC). Theo đó, các lực lượng này khi hoạt động ở Biển Đông và Biển Hoa Đông đều phải lấy danh nghĩa CCG và sẽ chịu sự “chỉ huy nghiệp vụ” của Cục Cảnh sát biển thuộc Bộ Công an Trung Quốc và “quản lý hành chính” của Bộ Đất đai và Tài nguyên. CCG được trang bị khoảng 164 tàu tuần tra, 10 máy bay các loại trong đó có ít nhất 1 trực thăng vận tải đa năng Mi-8, 2 máy bay cánh cố định Y-12 cùng một số trực thăng khác do Trung Quốc sản xuất.
Nhiệm vụ của CCG rất đa dạng, bao gồm: tuần tra “vùng lãnh hải và lãnh thổ” tranh chấp; chống buôn lậu, chống vi phạm “chủ quyền”; kiểm soát và kiểm tra tàu biển; đảm bảo an toàn và an ninh ven biển; nghiên cứu và khảo sát biển; tìm kiếm cứu nạn trên biển; bảo vệ thủy sản và các nguồn tài nguyên biển…
Tuy nhiên, đến tháng 3/2017, Ủy ban Thường vụ Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc Trung Quốc quyết định tái cơ cấu CCG. Theo đó, từ ngày 1/7/2018, Quân ủy trung ương Trung Quốc (CMC) sẽ thay Cục Hải dương quốc gia chỉ đạo trực tiếp mọi hoạt động của CCG. Việc điều chỉnh trên được Bắc Kinh tuyên truyền rằng ngoài việc thực thi chức năng, nhiệm vụ trước đây như “duy trì, chấp hành pháp luật trên biển, bao gồm triệt phá hoạt động phạm tội, vi phạm pháp luật trên biển, duy trì trị an và bảo vệ an ninh trên biển, bảo vệ sử dụng khai thác tài nguyên biển và môi trường sinh thái biển, quản lý nghề đánh bắt thủy sản, chống buôn lậu trên biển và hiệp đồng chỉ đạo công tác chấp pháp trên biển của các địa phương”, việc tái cơ cấu cũng sẽ “cho phép CCG tham gia nhiều hơn vào các cuộc diễn tập quân sự, hoạt động huấn luyện thường nhật với Quân đội Giải phóng Nhân dân (PLA) và CCG cũng sẽ hợp tác hiệu quả hơn với lực lượng hải quân trong các trường hợp khẩn cấp, thậm chí là chiến tranh”. Đây là bước điều chỉnh mới quan trọng về tổ chức, sử dụng lực lượng trên biển của Trung Quốc. Như thế có nghĩa là từ nay, toàn bộ lực lượng chấp pháp trên biển đều đặt dưới sự quản lý, chỉ đạo của Quân ủy trung ương Trung Quốc thay vì nhiều bộ, ban ngành trước đây.
Theo bố trí lực lượng hiện nay, Cục Hải cảnh Trung Quốc gồm có các Phân cục: Bắc Hải (trụ sở ở Thanh Đảo), Đông Hải (trụ sở ở Thượng Hải), Nam Hải (trụ sở ở Quảng Châu). Phân cục Nam Hải phụ trách quản lý, chỉ huy các lực lượng Hải cảnh hoạt động ở Biển Đông bao gồm các đơn vị sau: Chi đội Hải giám số 7 (căn cứ ở Hải Chu, Quảng Châu), Chi đội Hải giám số 8 (căn cứ ở Hoàng Phố, Quảng Châu), Chi đội Hải giám số 9 (căn cứ ở Bắc Hải, Quảng Tây), Chi đội Hải giám số 10 (căn cứ đặt ở Hoàng Sa Trung Quốc đang chiếm đóng trái phép của Việt Nam, hậu cứ ở Văn Xương, Hải Nam), Chi đội hàng không Hải giám Nam hải, Tổng đội Hải cảnh Quảng Đông, Tổng đội Hải cảnh Quảng Tây và Tổng đội Hải cảnh Hải Nam).
Dưới các Tổng đội Hải cảnh cấp tỉnh này có các Chi đội, bên dưới Chi đội là các Đại đội. Trung Quốc Hải cảnh được tổ chức thành 11 Tổng đội với lực lượng khoảng 150 ngàn người. Hiện nay các tàu Hải giám, Ngư chính đều thống nhất sơn màu trắng, trên thân có các vạch chéo màu đỏ và xanh, được trang bị vũ khí, hai bên có hình huy hiệu và chữ “中国海警 CHINA COAST GUARD”. Ngoài ra, CCG còn được trang bị các máy bay MA-60, (còn gọi là Tân Chu 60) là loại máy bay cánh bằng 2 động cơ cánh quạt được cải tiến trên cơ sở máy bay vận tải Y-7 của Tập đoàn công nghiệp hàng không Tây An; các tàu của CCG gồm các loại: tàu chấp pháp mang tên “Trung Quốc Hải cảnh” (bao gồm cả các tàu Trung Quốc Ngư chính và Trung Quốc Hải giám trước đây); tàu kéo mang tên “Hải cảnh thác” và tàu bệnh viện mang tên “Hải Y”. Theo tài liệu Trung Quốc, hiện CCG chỉ còn duy nhất tàu “Trung Quốc Hải cảnh 44020” có trọng tải 300 tấn, vài tàu 1.000 tấn, còn lại phần lớn đều từ 2.000 đến 5.000 tấn; trong đó có 2 tàu “Trung Quốc Hải cảnh 3901” và “Trung Quốc Hải cảnh 2901” có lượng giãn nước tới 12.000 tấn.
Những năm gần đây Trung Quốc đã tiến hành cải tạo nhiều tàu chiến lớn của Hải quân thành tàu Hải Cảnh (như Tàu 31239 vốn là tàu hộ vệ lớp 053H2G mang tên An Khánh, 339; tàu 31240 vốn là tàu hộ về tên lửa Hoài Nam, 540; tàu 31241 nguyên là tàu hộ vệ tên lửa Hoài Bắc, 541; các tàu 46111 vốn là tàu tuần tra Type 718B; tàu 46341 nguyên là tàu tuần tra Type 818….hay tàu Hải cảnh thác – 25 nguyên là tàu đổ bộ Type 072 của Hải quân có lượng giãn nước 4.170 tấn)…
Mỹ sẽ gia tăng các hoạt động thực tiễn đối phó với tàu Hải cảnh và dân quân biển Trung Quốc
Hiện hải quân Trung Quốc và gần 20 nước khác tham gia Bộ quy tắc ứng xử khi chạm trán bất ngờ trên biển nhằm tránh nguy cơ xảy ra đụng độ không lường trước. Thế nhưng, nhiều nước và giới chuyên gia gần đây liên tục cảnh báo về những hoạt động gây quan ngại và mất ổn định của tàu hải cảnh và tàu “dân quân biển” Trung Quốc tại Biển Đông và biển Hoa Đông.
Chuyên gia Adam Ni của ĐH Macquarie (Australia) cho rằng những phát biểu của ông Hứa là chỉ dấu cho thấy hải cảnh Trung Quốc “đóng vai trò then chốt trong thực thi tuyên bố chủ quyền của nước này, giúp hải quân rảnh tay thực thi những kế hoạch quy mô”. Chuyên gia Collin Koh của Trường Nghiên cứu quốc tế S.Rajaratnam (Singapore) cũng cho rằng Bắc Kinh sẽ tiếp tục sử dụng con cờ hải cảnh và tàu cá trá hình tại những vùng biển nhạy cảm.
Theo giới chuyên gia, đến nay, các bên vẫn đang chật vật tìm biện pháp hữu hiệu ứng phó “hạm đội thứ 2 và 3” của Trung Quốc mà không khiến tình hình vượt tầm kiểm soát hoặc tạo cớ để nước này đẩy mạnh quân sự hóa trên biển. Tuy nhiên, có nhiều dấu hiệu cho thấy Mỹ đã bắt đầu tìm kiếm đối sách. Hồi tháng 10/2018, Lầu Năm Góc lần đầu tiên trình lên quốc hội báo cáo chi tiết về tàu cá Trung Quốc. “Lực lượng này được trả lương nên hầu như không có chức năng đánh bắt để kiếm nguồn thu về thương mại mà đóng vai trò lớn trong những hoạt động dọa dẫm nhằm phục vụ mục đích chính trị của Trung Quốc”, báo cáo viết.
Mới đây, phát biểu tại cuộc họp của Hội đồng Đại Tây Dương ở Washington D.C, Tham mưu trưởng hải quân Mỹ John Richardson kêu gọi cộng đồng quốc tế phải mở rộng các quy định an ninh trên biển để bao gồm cả hải cảnh và tàu cá vũ trang của Trung Quốc. Ngoài ra, các chuyên gia thuộc Đại học Sydney (Australia) và Diễn đàn Thái Bình Dương (trụ sở ở bang Hawaii, Mỹ) vừa ra báo cáo chung kêu gọi Washington phối hợp chặt chẽ với các đồng minh và đối tác trong khu vực để đẩy lui chiến thuật sử dụng các lực lượng “quân sự trá hình” trên biển.
Theo nhà phân tích Lyle Morris thuộc Tổ chức Nghiên cứu Rand (Mỹ) nhận định những diễn biến mới, đặc biệt là phát biểu của Đô đốc Richardson, phản ánh “sự thay đổi quan trọng trong tư duy của Mỹ” và chắc chắn Lầu Năm Góc sẽ có động thái đối phó 2 “hạm đội” Trung Quốc.