Từ cuối những năm 90, tàu cá vỏ sắt dân binh Trung Quốc bắt đầu tham gia hộ tống, bảo vệ các tàu khảo sát thăm dò địa chất, giàn khoan dầu khí xâm phạm chủ quyền Việt Nam.
Tàu cá dân binh bảo vệ phía sau Hải Dương địa chất 8
Những đầu năm 90, các tàu khảo sát thăm dò – giàn khoan Trung Quốc xâm phạm vùng biển Việt Nam thường được hộ tống bảo vệ bởi các tàu hải quân, hải giám, hải cảnh. Từ cuối những năm 90 đến nay, đội hình bảo vệ này có sự tham gia đắc lực của các tàu cá dân binh vỏ sắt.
Đầu tháng 3.1997, tàu HQ-957 của lữ đoàn 125 hải quân trực bảo vệ chủ quyền trên vịnh Bắc bộ, thì phát hiện giàn khoan Kan Tan 03 của Trung Quốc xâm phạm chủ quyền Việt Nam. Ban đầu, tàu HQ-957 chỉ bám sát giàn khoan và 3 tàu chiến đấu Trung Quốc đi theo bảo vệ, để trinh sát theo dõi. Khi thực hiện đấu tranh ngăn cản, cứ tàu ta tiếp cận hướng nào là tàu Trung Quốc đã đợi sẵn cản phá.
“Ban đầu không hiểu vì sao lại lộ phương án. Quan sát và kiểm tra lại, mới ngã ngửa vì không để ý đến mấy tàu cá Trung Quốc xuất hiện trong khu vực. Thì ra chính các tàu cá này đã theo dõi mình và báo cho tàu bảo vệ”, trung tá Nguyễn Văn Đức, nguyên cán bộ hải đội 812, Vùng 2 hải quân nhớ lại.
Trung tá Đức nói thêm: Từ những năm 90, tàu cá dân binh Trung Quốc đã đi theo các tàu thăm dò khảo sát, giàn khoan dầu khí để làm nhiệm vụ trinh sát, hỗ trợ cản phá. Sang năm 2000, do được đầu tư đóng mới, lắp đặt trang thiết bị hiện đại và nhất là được huấn luyện bài bản, nên một số tàu cá dân binh vỏ sắt còn kiêm nhiệm việc phục vụ hoạt động dầu khí.
Các tàu này có lượng giãn nước từ 200 – 750 tấn, tốc độ lên tới 20 hải lý giờ, mã lực từ 200 – 500.
Thiết bị trên tàu, ngoài máy định vị màu, dò cá, máy báo thời tiết, máy thông tin vệ tinh Bắc Đẩu, sóng ngắn, sóng cực ngắn…, một cán bộ kiểm ngư Việt Nam cho biết vậy và đọc tên một số loại tàu chuyên bảo vệ hộ tống các tàu khảo sát dầu khí, giàn khoan Trung Quốc xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa Việt Nam, như: Quỳnh Tam Sa, Việt Trạm Giang, Bắc Ngư…
Ngày 1.5.2014, Trung Quốc kéo giàn khoan Hải Dương 918 vào vùng biển Tri Tôn (Hoàng Sa) để tiến hành thăm dò trái phép. Liên tục trong 75 ngày, phía Trung Quốc duy trì 108 tàu/ngày thay nhau phục vụ, bảo vệ giàn khoan.
Trong số này, ngoài các tàu hải cảnh, hải giám, hải quân… còn có khoảng 40 tàu cá dân binh Trung Quốc. Không chỉ quyết liệt ngăn chặn, cản phá các tàu chấp pháp Việt Nam làm nhiệm vụ tuyên truyền xua đuổi, tàu cá dân binh Trung Quốc còn khiêu khích, ném chai lọ sang tàu Kiểm ngư Việt Nam.
Đặc biệt, ngày 26.5.2014, tàu cá dân binh Trung Quốc số hiệu 11209 đã đâm chìm tàu cá vỏ gỗ ĐNa 90152 TS của ngư dân TP.Đà Nẵng ngay vùng biển Tri Tôn…
Từ đầu tháng 7 đến cuối tháng 10.2019, nhóm tàu khảo sát Hải Dương địa chất 8 Trung Quốc đã nhiều lần thực hiện khảo sát trái phép trong vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa Việt Nam. Tham gia hộ tống, bảo vệ Hải Dương địa chất 8, ngoài hàng chục tàu hải cảnh, tàu hàng, tàu kéo… còn có sự tham gia của gần 20 tàu cá dân binh Trung Quốc mang số hiệu của Việt Hạ Ngư, Quỳnh Tam Sa Ngư, Quỳnh Dương Phố… Các tàu dân binh này không chỉ thay đổi phương án bảo vệ vòng trong, vòng ngoài cho Hải Dương địa chất 8 mà còn chắn ngang, ép tàu chấp pháp Việt Nam đang làm nhiệm vụ.