Đối với các thành viên của Bộ tứ, bao gồm Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Australia, sẽ gặp nhau tại Tokyo vào thứ Ba, thì Bắc Kinh và các nhà lãnh đạo cấp cao của nước này dường như là những “món quà” dành cho ngày lễ Tặng quà.
Nhìn từ bên ngoài, cơ quan này được tổ chức lỏng lẻo và vẫn mang những điểm không đáng có sau giao lưu đầu tiên cách đây hơn một thập kỷ, khi bốn quốc gia cùng nhau ứng phó với thảm họa sóng thần vào Ngày lễ tặng quà năm 2004.
Sau một số cuộc họp từ năm 2007, cơ quan này đã tan rã, hầu như các nhà lãnh đạo từ tất cả các quốc gia trong nhóm ở các mức độ khác nhau đều không muốn chú ý đến nó, hoặc bày tỏ sự dè dặt về lợi ích và thông điệp của nó.
Nhiều năm sau, nhiều nhóm chính trị của hệ thống nhà nước Ấn Độ vẫn thận trọng về mức độ cam kết của Australia. Nhật Bản vẫn lo sợ bị cô lập. Và với việc Donald Trump có thể trở lại Nhà Trắng trong thời gian sắp tới, ba thành viên còn lại lo lắng về sự trở lại của chủ nghĩa biệt lập Hoa Kỳ.
Nhưng các hành động và tuyên bố của các nhà lãnh đạo Trung Quốc trước thềm hội nghị thượng đỉnh hôm thứ Ba, như Trung Quốc vẫn luôn đã làm trong quá khứ, đã củng cố niềm tin của cả bốn quốc gia này vào tầm quan trọng của Bộ tứ.
Trong những tháng gần đây, Trung Quốc kiên quyết đứng về phía Nga về cuộc xâm lược Ukraine. Bắc Kinh đã ký một hiệp ước an ninh với Quần đảo Solomons ở Thái Bình Dương. Và trước thềm cuộc gặp của Biden với Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida, Trung Quốc đã bày tỏ sự tức giận trước mối quan hệ hợp tác an ninh được tăng cường của Washington và Tokyo.
Chuyến đi của Joe Biden tới Hàn Quốc và sau đó tới Nhật Bản để tham dự Đối thoại Bộ Tứ, đây là chuyến thăm khu vực đầu tiên của Tổng thống Mỹ kể từ khi ông đắc cử vào tháng 11 năm 2020.
“Điều đáng chú ý là, ngay cả trước khi nhà lãnh đạo Mỹ lên đường cho cuộc gặp, cái gọi là luận điệu chung Nhật-Mỹ chống Trung Quốc đã nổi lên”, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị nói.
Ông Vương, người yêu thích những phép ẩn dụ gợi lên những hiện tượng thoáng qua, từng nói rằng ông ta mong muốn bộ Quad sẽ bị tan biến như bọt biển khi song vỗ vào bở. Anh ta rõ ràng không vui vì lời tiên tri của mình đã không ứng nghiệm.
Ông Vương đã gọi điện cho cả ngoại trưởng Nhật Bản và Hàn Quốc trước chuyến thăm Biden để cảnh báo họ không bỏ thêm dầu vào lửa trong cuộc “đối đầu” giữa Mỹ và Trung Quốc.
Nhưng bất chấp sự phản đối của ông Vương, hành vi của chính Trung Quốc trong khu vực chỉ làm bền chặt thêm cho cam kết chiến lược giữa các thành viên Bộ tứ và các đồng minh lân cận như Hàn Quốc.
Ở cả bốn quốc gia, các nhà lãnh đạo, quan chức và các nhà phê bình đã từng ủng hộ Trung Quốc, giờ buộc phải lùi lại phía sau nhàm dành chỗ cho guồng chủ đạo hiện nay là “diều hâu”. Có rất ít dấu hiệu cho thấy hướng hoạch định chính sách này sẽ thay đổi.
Mỹ đang dàn xếp cho một cuộc cạnh tranh nhiều mặt kéo dài với Trung Quốc. Nhật Bản, dưới thời Shinzo Abe và bây giờ là Kishida, đang cảnh giác với Trung Quốc hơn bao giờ hết. Dư luận Australia quay lưng lại với Trung Quốc sau khi Bắc Kinh áp đặt các biện pháp trừng phạt thương mại. Ấn Độ vẫn giận dữ về cuộc xung đột năm 2020 với Trung Quốc ở biên giới của mình.
Đối với Washington, mục đích chuyến đi của ông Biden không chỉ để tham dự cuộc họp Bộ tứ mà là để củng cố những gì mà cơ quan này đang đối mặt – đó chính là tăng cường các liên minh và quan hệ đối tác trên diện rộng để chống lại sự trỗi dậy của Trung Quốc.
Jake Sullivan, cố vấn an ninh quốc gia, cho biết: “Chúng tôi tin rằng hội nghị thượng đỉnh (Bộ tứ) sẽ chứng minh, cả về thực chất lẫn tầm nhìn, rằng các nền dân chủ có thể mang lại hiệu quả, duy trì các nguyên tắc của một Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và cởi mở. Chúng tôi nghĩ rằng thông điệp đó sẽ được lắng nghe ở mọi nơi, [và] chúng tôi nghĩ rằng nó cũng sẽ được nhìn nhận ở Bắc Kinh.”
Ở châu Á và châu Âu, hệ thống liên minh đã được củng cố bởi cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine, đặc biệt là khi nhiều nước lo ngại về việc Bắc Kinh có hành động quân sự chống lại Đài Loan trong tương lai.
Nhưng căng thẳng vẫn còn, cả bên trong hệ thống liên minh và các nơi khác ở châu Á. Mối quan hệ của Nhật Bản và Hàn Quốc vẫn trở nên tồi tệ, bất chấp những nỗ lực của chính phủ mới ở cả hai nước nhằm cải thiện mối quan hệ. Triều Tiên vẫn là một thực thể nguy hiểm.
“Thông tin tình báo của chúng tôi phản ánh khả năng xác thực rằng sẽ có một vụ thử tên lửa nữa (của Triều Tiên), bao gồm một vụ thử tên lửa tầm xa, một vụ thử hạt nhân hoặc nói thẳng ra là cả hai trong những ngày trước hoặc sau chuyến công du của Tổng thống,” Sullivan nói. “Chúng tôi đang chuẩn bị cho tất cả các trường hợp bất thường, bao gồm khả năng một hành động khiêu khích như vậy sẽ xảy ra khi chúng tôi đang ở (Hàn Quốc) hoặc ở Nhật Bản.”
Bên cạnh việc cung cấp một nền tảng để gặp gỡ, tập thể và song phương, chương trình nghị sự chính thức của Quad vẫn còn khiêm tốn. Trước đó, các cuộc họp đã tập trung vào việc cung cấp vắc xin, chống lại thông tin sai lệch, xây dựng chuỗi cung ứng năng lượng sạch và cùng nhau ứng phó với thiên tai.
Ở một số khía cạnh, sự khiêm tốn của chương trình nghị sự là cố ý cho phép Quad xây dựng sức mạnh của mình với sự cân nhắc và hỗ trợ nhau của cả bốn thành viên. Có những dấu hiệu mà cách tiếp cận này đang phát huy tác dụng, với các quốc gia như Hàn Quốc và New Zealand đã phát tín hiệu tích cực rằng là họ muốn tham gia các khía cạnh khác nhau của quan hệ đối tác.
Bắc Kinh sẽ muốn ngăn chặn bất kỳ sự mở rộng nào của Bộ tứ. Tuy nhiên, chính các hành động của Bắc Kinh, cho đến nay, mới thực sự giúp Bộ tứ được mở rộng.
T.P