Trong “Thông điệp” gửi cộng đồng người gốc Hoa tại Philippines nhân dịp Tết Nguyên đán 2019, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã ca tụng mối quan hệ với Trung Quốc, cho rằng điều này không chỉ mang lại sự thịnh vượng và phát triển kinh tế cho cả hai quốc gia, bất chấp dư luận phản đối từ nội bộ và những hệ lụy từ mối quan hệ này đối với Philippines.
Tổng thống Rodrigo Duterte đang bị chỉ trích về việc đánh đổi chủ quyền lấy lợi ích từ quan hệ với TQ. Nguồn: Phil star
Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte (04/2) đã ra “Thông điệp” gửi cộng đồng người gốc Hoa tại Philippines nhân dịp Tết Nguyên đán 2019, trong đó ca ngợi “tình hữu nghị, quan hệ hợp tác từng vượt qua nhiều trở ngại giữa Philippines và Trung Quốc không chỉ mang lại sự thịnh vượng và phát triển kinh tế cho cả hai quốc gia, mà còn tạo ra nền văn hóa độc đáo được nuôi dưỡng bởi sự hài hòa xen lẫn với đa dạng”. Ông Duterte còn kêu gọi cộng đồng người Hoa tiếp tục nuôi dưỡng các giá trị và lý tưởng giúp thúc đẩy ý chí mạnh mẽ, mở ra thời kỳ hòa bình hơn và vượt lên những thách thức trước mắt. “Mong rằng năm mới sẽ mang lại hy vọng, cảm hứng và nhiều thành tựu cho cộng đồng người Philippines gốc Hoa cũng như cả đất nước” , Tổng thống Rodrigo Duterte nói thêm. Quan hệ song phương Philippines – Trung Quốc ngày càng nồng ấm trong nhiều lĩnh vực như an ninh và hợp tác khu vực, thương mại, đầu tư, du lịch hay văn hóa từ khi Duterte nhậm chức năm 2016.
Phát biểu của Tổng thống Philippines được đưa ra trong bối cảnh ông này đang phải chịu nhiều chỉ trích cho rằng chính quyền Philippines đã nhượng bộ với Trung Quốc trong vấn đề tranh chấp chủ quyền Biển Đông, thậm chí là bỏ qua phán quyết của Tòa Trọng tài Liên hợp quốc theo Phụ lục VII về vụ kiện “đường lưỡi bò”, để đổi lại những lợi ích về kinh tế từ Trung Quốc, mà cụ thể là các khoản viện trợ và đầu tư tài chính. Hiện nay, Philippines có xu hướng phụ thuộc lớn về kinh tế từ Trung Quốc. Mặc dù qua các tiếp xúc song phương, phía Trung Quốc cam kết sẽ đầu tư và cung cấp những khoản hỗ trợ tài chính ưu đãi lên đế hàng chục tỉ USD cho mục tiêu phát tiển nền kinh tế Philippines. Song đến nay nguồn vốn này vẫn chưa đổ về Philippines, cũng như chưa có bất kỳ dự án cơ sở hạ tầng lớn nào được khởi công. Ngoài ra, những khoản đầu tư của Trung Quốc còn quá ít so với đầu tư của các nước khác như Hàn Quốc, Nhật Bản tại Philippines.
Giới quan sát cũng cho rằng Trung Quốc thường cho vay mà không quan tâm khả năng trả nợ của đối tác, nhưng đổi lại cũng đòi hỏi lãi suất cắt cổ hoặc yêu cầu tài sản thế chấp hoặc có giá trị kinh tế lâu dài hay có vị trí an ninh, chiến lược đặc biệt quan trọng trong khu vực, kiểu như mỏ khoáng sản hay cảng biển để giành thêm quyền kiểm soát trong trường hợp bên đi vay vỡ nợ. Các khoản vay của Philippines từ Trung Quốc phải chịu mức lãi suất lên tới 2%-3% trong khi mức lãi suất từ Nhật Bản chỉ ở mức 0,25%-0,75% , rẻ hơn 12 lần so với khoản vay từ Trung Quốc. Philippines có thể vẫn chưa đứng trước nguy cơ vỡ nợ nhưng việc chính quyền ông Duterte cứ liên tục vay những khoản khổng lồ không kiểm soát từ Trung Quốc để hoàn thành các dự án tham vọng có thể khiến Philipines rơi vào bẫy nợ, đặc biệt là sẽ chứng kiến cảnh ông Duterte quá phụ thuộc vào Trung Quốc, theo nhận định của Nghị sĩ Philipines Gary Alejano. Trong những dự án hạ tầng có vốn đầu tư Trung Quốc, thay vì hỗ trợ các doanh nghiệp và lao động địa phương, Trung Quốc thường yêu cầu phải chỉ định nhà thầu Trung Quốc thi công hoặc phải sử dụng lao động người Trung Quốc, khiến ngày càng nhiều doanh nghiệp Trung Quốc do nhà nước nắm quyền quản lý các dự án đầu tư tại Philippines, khiến người dân Philippines mất việc làm.
Bên cạnh vấn đề kinh tế, thì trên biển Trung Quốc vẫn lấn lướt, áp đặt. Theo thỏa thuận đạt được giữa Chính phủ hai nước (2/2018), Trung Quốc đã công khai đưa tàu nghiên cứu khoa học tới khu vực Benham Rise (Philippines) tiến hành các hoạt động nghiên cứu, khảo sát đại dương tại bãi cạn Scarborough, vùng đặc quyền kinh tế của Philippines. Dư luận chính giới, các nhà khoa học và người dân Philippines đã phản ứng mạnh mẽ, cho rằng Trung Quốc đang sử dụng danh nghĩa hợp tác nghiên cứu khoa học để xoa dịu quan ngại của các nước về các hoạt động đơn phương của Trung Quốc ở Biển Đông, thông qua hoạt động này để giành vai trò dẫn dắt trong “hợp tác cùng khai thác” theo chủ trương của Trung Quốc, đồng thời tìm cách củng cố các bằng chứng đòi hỏi “chủ quyền” tại các vùng biển tranh chấp. Thật vậy, Trung Quốc đã sử dụng những kết quả khảo sát này để phục vụ cho yêu sách chủ quyền, khiến Hội đồng Bản đồ và Khoáng sản quốc gia Philippines đã phải đề nghị Bộ Ngoại giao Philippines kiến nghị Tổ chức Thủy văn quốc tế hủy các tên gọi do Trung Quốc đặt cho 05 cấu trúc trong rãnh Benham, nằm trong Vùng Đặc quyền Kinh tế (EEZ) của Philippines mà Trung Quốc có được thông qua các hoạt động nghiên cứu, khảo sát. Bên cạnh đó, Trung Quốc tiếp tục sử dụng vũ trang đối với Philippines trên biển. Trung Quốc hiện vẫn duy trì một biên đội hỗn hợp của Trung Quốc sẵn sàng ngăn cản và đe dọa tàu của Hải quân Philippines tiếp tế cho lính đồn trú ở bãi Cỏ Mây thuộc quần đảo Trường Sa. Cảnh sát biển của Trung Quốc cũng liên tục ngăn cản ngư dân Philippines đánh bắt cá tại vùng biển Scarborough nằm trong EEZ của Philippines.
Thất vọng với chính sách quan hệ với Trung Quốc của Tổng thống Duterte, nhiều quan chức quốc phòng, tòa án hàng đầu của Philippines đã lên tiếng phản đối, chỉ trích thái độ nhu nhược trước Trung Quốc của Tổng thống Duterte, cho rằng Chính quyền Philippines đã bỏ qua phán quyết của Tòa, chấp nhận đánh đổi chủ quyền cho Trung Quốc để lấy lợi ích kinh tế. Người người dân Philippines đã phản đối mạnh mẽ các hành động của Trung Quốc vi phạm phán quyết, xâm phạm chủ quyền của Philippines tại bãi cạn Scarborough. Nhiều cuộc biểu tình của người dân Philippines đã nổ ra để yêu cầu Trung Quốc ngừng ngăn cản hoạt động đánh bắt và tịch thu cá của ngư dân Philippines. Dư luận cho rằng nếu Philippines tiếp tục hợp tác với Trung Quốc có thể sẽ khuyến khích Bắc Kinh tiếp tục các hành động phi pháp trên Biển Đông.
Không những vậy, sự có mặt của Trung Quốc đã gây ra những hệ lụy xấu, ảnh hưởng nghiêm trọng đến ổn định xã hội và môi trường sinh thái của Philippines. Giới khoa học tại Philippines cho rằng hoạt động của tàu quân sự và tàu đánh cá của Trung Quốc tại Bãi cạn Scarborough đã khiến cho môi trường sinh thái, nguồn tài nguyên thiên nhiên bị hủy hoại nghiêm trọng. Đặc biệt, đối với Philippines, hoạt động đánh bắt cá của ngư dân Philippines bị ảnh hưởng nghiêm trọng khi Trung Quốc ngăn cấm không cho ngư dân Philippines vào đánh bắt ở vùng biển vốn là ngư trường truyền thống của họ. Nhiều lo ngại về tình trạng đất tăng giá bùng nổ ở trung tâm tài chính chủ chốt của Manila (Manila Makati) cùng sự xuất hiện ồ ạt của gần 100.000 người Trung Quốc nhập cư. Theo mô tả của hãng tin bloomberg (Mỹ), ảnh hưởng của Trung Quốc ở Philippines hiện diện khắp nơi. Ngoài ra, lao động di cư trù Trung Quốc cũng kéo theo những tệ nạn ngày càng phổ biến tại các đô thị của Philippines như nạn thất nghiệp, cờ bạc, ma túy, tội phạm có tổ chức. Gần đây nhất, cựu Tổng thống Philippines Benigno Aquino III đã lên tiếng chỉ trích việc chính phủ nước này và Trung Quốc ký biên bản ghi nhớ về hợp tác phát triển dầu khí, bao gồm cả các khu vực ở Biển Đông hồi tháng 11/2018.