Đô đốc John Michael Richardson, Chủ nhiệm tác chiến Hải quân Mỹ (15/5) cho biết, hoạt động của hải quân Mỹ vẫn ổn định nhiều năm qua mà không có gia tăng đột biến trong thời gian gần đây; đồng thời nhận định Trung Quốc đang có phản ứng thái quá liên quan hoạt động của Mỹ ở Biển Đông.
Tại Hội nghị quốc tế về An ninh trên biển tổ chức ở Singapore, trước sự hiện diện của các đại diện hải quân 33 nước trong đó có Trung Quốc, Đô đốc John Michael Richardson cho biết, hoạt động tuần tra tự do hàng hải của Mỹ trong khu vực 12 hải lý xung quanh các đảo, đá hiện do Trung Quốc đang chiếm đóng trái phép ở Biển Đông đang bị truyền thông Trung Quốc chú ý hơn mức cần thiết; đồng thời khẳng định các hoạt động của hải quân của Mỹ là nhất quán trong nhiều thập niên qua và không hề tăng lên gần đây.
Ngoài ra, ông Richardson cho rằng Mỹ không còn ngạc nhiên về phản ứng của Trung Quốc nữa. “Tôi cho rằng họ ngày càng kiên định trong phản ứng với những việc này, nhưng tôi lại trở lại với nguyên tắc đầu tiên… tôi chỉ muốn chắc chắn rằng phương thức hoạt động của hải quân là nhất quán. Chúng tôi không làm bất cứ điều gì để khiêu khích hơn hay vì mục đích nào khác. Điều chúng tôi hy vọng và khuyến cáo mạnh mẽ là khi hải quân Trung Quốc mở rộng hoạt động, họ cần tuân theo trật tự quốc tế dựa trên luật lệ. Đây là cách mà các quốc gia cạnh tranh với nhau”, Đô đốc Richardson khẳng định.
Khi được hỏi về chiến dịch tuần tra tự do hàng hải của hai tàu chiến Mỹ trong phạm vi 12 hải lý quanh đảo nhân tạo Trung Quốc bồi đắp phi pháp trên đá Ga Ven và Gạc Ma thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam, Đô đốc Richardson khẳng định hải quân Mỹ luôn ủng hộ tự do hàng hải, hàng không theo luật biển quốc tế UNCLOS và thường xuyên thực hiện các chiến dịch tuần tra trên khắp thế giới. Theo Đô đốc Richardson, Hải quân Mỹ đã duy trì sự hiện diện thường xuyên ở Biển Đông trong hơn 70 năm qua. Các chiến dịch tuần tra tự do hàng hải không phải là hành động khiêu khích dưới bất cứ hình thức nào, chỉ là hoạt động bình thường ủng hộ luật pháp quốc tế.
Phát biểu trên của ông John Michael Richardson được đưa ra sau khi Mỹ triển khai hai tàu khu trục USS Preble và USS Chung Hoon tiến vào khu vực 12 hải lý quanh đảo nhân tạo Trung Quốc bồi đắp trái phép trên đá Ga Ven và Gạc Ma thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam hôm 6/5. Hải quân Mỹ khẳng định đây là hoạt động nhằm “thách thức các tuyên bố chủ quyền phi lý và bảo đảm quyền tiếp cận các vùng biển theo luật pháp quốc tế”. Trong khi đó, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Cảnh Sảng cho rằng hai tàu khu trục USS Preble và USS Chung Hoon của Mỹ tiến vào “vùng biển xung quanh Đá Ge Ven và Đá Gạc Ma ở quần đảo Trường Sa của Trung Quốc mà không được chính phủ Trung Quốc cho phép. Hải quân Trung Quốc đã tiến hành nhận diện hợp pháp và cảnh báo tàu Mỹ rời khỏi khu vực trên”; ngang nhiên cho rằng các hành động liên quan của tàu chiến Mỹ đã “vi phạm chủ quyền” của Trung Quốc và “phá hoại hòa bình, an ninh và trật tự” ở các vùng biển liên quan. Phía Trung Quốc bày tỏ sự không hài lòng mạnh mẽ và phản đối kiên quyết hành động trên của Mỹ. Theo ông Cảnh Sảng, hiện tại, với những “nỗ lực chung” của Trung Quốc và các nước ASEAN, tình hình Biển Đông đã ổn định. Trung Quốc kêu gọi Mỹ chấm dứt các hành động “khiêu khích”, tôn trọng “chủ quyền và lợi ích an ninh” của Trung Quốc và tôn trọng các nỗ lực của các nước trong khu vực nhằm duy trì hòa bình và ổn định ở Biển Đông. Trung Quốc sẽ tiếp tục thực hiện tất cả các biện pháp cần thiết để bảo vệ chủ quyền và an ninh quốc gia và duy trì hòa bình và ổn định ở Biển Đông. Đáng chú ý, Đại tá Lý Hoa Mẫn tuyên bố lực lượng quân sự Trung Quốc sẽ được đặt trong “tình trạng báo động cao” và sẽ “áp dụng mọi biện pháp cần thiết” để bảo vệ cái mà Bắc Kinh gọi là “chủ quyền quốc gia”.
Trong những năm gần đây, Mỹ cho rằng việc Trung Quốc xây dựng và quân sự hoá các tiền đồn ở khu vực làm gia tăng căng thẳng, làm phức tạp và leo thang tranh chấp, gây tổn hại đến tự do thông thương và ảnh hưởng đến sự ổn định của khu vực; yêu cầu Trung Quốc chấm dứt hành động quân sự hóa ở Biển Đông, rút ngay các loại khí tài đã triển khai phi pháp trên các thực thể nhân tạo ở quần đảo Trường Sa (của Việt Nam), đồng thời cảnh báo Mỹ sẽ không lùi bước trước sự đe dọa của Trung Quốc ở Biển Đông, khẳng định cam kết của Mỹ về sự hiện diện ở khu vực, cho rằng các tàu chiến của Hải quân Mỹ được phép sử dụng sức mạnh đề phản ứng bảo vệ bản thân và các thủy thủ khỏi các hành động đe dọa ở biển cả; khẳng định Mỹ không tìm cách đối đầu với Trung Quốc, song Mỹ sẽ tiếp tục đi qua, bay qua các vùng biển và vùng trời quốc tế. Ngoài ra, Mỹ cũng tích cực kêu gọi các nước đồng minh phối hợp trên biển để ngăn ngừa việc một cường quốc (ám chỉ Trung Quốc) thống trị Biển Đông.
Mỹ đã công bố một số báo cáo, dự luật liên quan vấn đề Biển Đông. Trong đó Thượng viện Mỹ thông qua Dự luật về chi tiêu cho hoạt động quân sự, khẳng định sẽ không mời Trung Quốc tham gia cuộc tập trận hải quân Vành đai Thái Bình Dương (RIMPAC) cho đến khi Bộ Quốc phòng Mỹ xác minh rằng Trung Quốc đã chấm dứt các hoạt động bồi đắp đảo trên Biển Đông, đồng thời di dời khí tài quân sự ra khỏi các vùng biển tranh chấp và đưa ra chương trình hành động 4 năm nhằm ổn định tình hình khu vực.
Mỹ cũng đã thúc đẩy nhiều hoạt động tập trận, tuần tra đảm bảo tự do hàng hải ở Biển Đông. Washington lần lượt điều tàu sân bay USS Carl Vinson, USS Theodore Roosevelt và USS Ronald Reagan tới tuần tra tại Biển Đông, đây đều là những siêu tàu sân bay, hiện đại bậc nhất mà Hải quân Mỹ đang sở hữu. Không những vậy, Mỹ còn nhiều lần điều các tàu khu trục tiến hành tuần tra, áp sát các đảo do Trung Quốc đang chiếm đóng phi pháp ở Biển Đông như: Tàu khu trục USS Hopper (17/1/2018) đi vào vùng 12 hải lý quanh đảo Hoàng Nham (cách Trung Quốc gọi bãi cạn mà Philippines gọi là Scarborough); tàu khu trục Mustin (24/3/2018) tiến hành hoạt động tự do hàng hải trong phạm vi 12 hải lý gần Đá Vành Khăn; tàu khu trục Antiem (CG54) mang tên lửa hành trình và tàu khu trục USS Higgins (DDG-76) áp sát các đảo Cây, đảo Lincon, đảo Tri Tôn và đảo Phú Lâm thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam; tàu khu trục tên lửa dẫn đường USS Decatur (30/9/2018) di chuyển trong phạm vi 12 hải lý quanh Đá Gaven và Đá Gạc Ma; tàu tuần dương tên lửa dẫn đường USS Chancellorsville (29/11/2018) đã tiến hành tuần tra tự do hàng hải tại Hoàng Sa, thách thức các tuyên bố chủ quyền phi lý của Trung Quốc; tàu khu trục mang tên lửa hành trình USS Mustin (DDG-89) và USS Benfold (DDG-65) “hoạt động quá cảnh thường kỳ” qua khu vực eo biển có chiều rộng 110 dặm nằm giữa Trung Quốc và Đài Loan; tàu khu trục trang bị tên lửa hành trình lớp Arleigh Burke USS McCampell (7/1) tuần tra đảm bảo tự do hàng hải (FONOPS) trong khu vực 12 hải lý quanh đảo Cây, Lincoln và Phú Lâm thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam; hai tầu khu trục hạm có gắn tên lửa hành trình USS Spruance và USS Preble (11/2) tuần tra vùng 12 hải lý bãi đá Vành Khăn, thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam…
Ngoài ra, Mỹ còn tích cực điều máy bay trinh sát, máy bay ném bom chiến lược tuần tra tự do hàng không ở Biển Đông. Trong năm 2018, Không quân Mỹ 12 lần điều máy bay ném bom B-52H Stratofortress tham gia sứ mệnh huấn luyện thường xuyên, tập trận gần Biển Đông và áp sát gần các điểm đảo nhân tạo do Trung Quốc xây trái phép trên Biển Đông. Bộ Quốc phòng Mỹ đã nhiều lần khẳng định đây là một phần của “những hoạt động định kỳ nhằm tăng cường sự sẵn sàng và tính tương tác với các đối tác cũng như đồng minh của Mỹ trong khu vực”, đồng thời khẳng định quân đội Mỹ sẽ tiếp tục bay, đi tàu qua vùng biển và hoạt động ở bất kỳ nơi đâu luật quốc tế cho phép vào những thời điểm và khu vực do Mỹ lựa chọn. Ngoài máy bay ném bom B-52H Stratofortress, Mỹ còn nhiều lần cử máy bay P8-A Poseidon thực hiện nhiệm vụ tuần tra ở Biển Đông.
Hợp tác với các nước đồng minh và các nước trong khu vực. Trong năm 2018, cùng với những hoạt động trên thực địa và tuyên bố ngoại giao, Mỹ tăng cường quan hệ với các nước đồng minh thân thiết trong khu vực như Nhật Bản, Australia, Philippines để tìm cách kiềm chế và ngăn chặn các hoạt động phi pháp của Trung Quốc. Hải quân Mỹ nhiều lần cử tàu sân bay, tàu khu trục… tham gia giao lưu, tập trận chung với các nước đồng minh và các nước trong khu vực Đông Nam Á. Ngoài ra, Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Mỹ từng nhiều lần khẳng định Mỹ vẫn sẽ tiếp tục hợp tác với các nước bạn bè, đối tác và đồng minh nhằm bảo đảm duy trì một khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và cởi mở. Những hoạt động phối hợp chung này là một phần của các cuộc diễn tập nhằm nâng cao năng lực tương tác giữa Mỹ và các đồng minh lâu năm.
Trước các động thái trên của Mỹ và đồng minh, Bộ Ngoại giao, Bộ Quốc phòng Trung Quốc tuyên bố “không một tàu hay máy bay quân sự nào có thể khiến Trung Quốc lung lạc quyết tâm bảo vệ lãnh thổ”. Trong khi báo chí, truyền thông Trung Quốc ra sức chỉ trích việc Mỹ và đồng minh điều máy bay đến Biển Đông và biển Hoa Đông; cho rằng “Mỹ đang nỗ lực gia tăng sức ép trong vấn đề thương mại với Trung Quốc bằng việc triển khai các máy báy ném bom B-52 tới Biển Đông”. Tuy nhiên, điều đó không thể làm thay đổi thực tế rằng máy bay Mỹ vẫn đang hoạt động bình thường ở Biển Đông: (1) Bộ Quốc phòng Trung Quốc (27/5) cũng ra một thông cáo ngắn, ngang nhiên cho rằng việc Mỹ điều tàu chiến đi qua vùng biển trong phạm vi 12 hải lý quanh các đảo thuộc quần đảo Hoàng Sa là hành động “khiêu khích”. Bộ Ngoại giao Trung Quốc cũng ra tuyên bố “phản đối quyết liệt” việc Mỹ điều tàu chiến đi vào khu vực 12 hải lý quanh quần đảo Hoàng Sa. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Lục Khảng lớn tiếng yêu cầu Mỹ “dừng ngay những hành động khiêu khích xâm phạm chủ quyền và đe dọa an ninh Trung Quốc”. (2) Hải quân Trung Quốc (30/9) điều tàu khu trục Type 052C lớp Lữ Dương theo dõi, áp sát và liên tục phát ra yêu cầu tàu USS Decatur của Mỹ phải rời khu vực 12 hải lý quanh đá Gaven và đá Côlin (thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam bị Trung Quốc chiếm đóng trái phép). Sau đó, tàu chiến Trung Quốc đã chắn trước mũi tàu Mỹ với khoảng cách chưa đến 41 m, buộc khu trục hạm Decatur đổi hướng để tránh va chạm. Vẫn như thường lệ, Bộ Quốc phòng Trung Quốc lại ra tuyên bố ngang ngược khẳng định Trung Quốc “có chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ không thể chối cãi” trên các đảo và vùng nước quanh các đảo này và tình hình Biển Đông đang tiến triển tốt nhờ nỗ lực hợp tác của Trung Quốc với các nước Đông Nam Á. Theo Bộ này “phía Mỹ liên tục đưa tàu quân sự trái phép vào vùng nước gần các đảo Nam Hải, đe dọa nghiêm trọng an ninh và chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ của Trung Quốc, gây tổn thất nghiêm trọng cho quan hệ quân sự Trung – Mỹ và gây hại nghiêm trọng cho an ninh và sự ổn định của khu vực”; đồng thơig tuyên bố Trung Quốc sẽ tiếp tục thực hiện các bước cần thiết để bảo vệ an ninh và chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ. Bộ Ngoại giao Trung Quốc cũng ra tuyên bố, kêu gọi Mỹ chấm dứt các hành động “khiêu khích” và “lập tức chỉnh sửa các sai phạm”. (3) Tại cuộc họp báo sau Đối thoại Ngoại giao An ninh Mỹ Trung thường niên diễn ra vào tháng 11/2018, Ủy viên Quốc vụ viện Trung Quốc Dương Khiết Trì còn kêu gọi Mỹ ngưng đưa tàu chiến và máy bay quân sự tới gần các đảo mà Bắc Kinh tuyên bố “chủ quyền”, đồng thời khẳng định Bắc Kinh có “quyền xây dựng các cơ sở quốc phòng cần thiết trên những nơi được cho là lãnh thổ của Trung Quốc”.