Sự kiện bãi cạn Scarborough năm 2012 chỉ là vấn đề của Philippines và Trung Quốc. Sự kiện hơn 200 “tàu cá” Trung Quốc có mặt ở đá Ba Đầu hiện nay là vấn đề lớn hơn thế nhiều.
“Hải quân và tuần duyên Philippines sẽ tăng cường hiện diện, tiến hành các cuộc tuần tra bảo vệ chủ quyền và ngư dân ở biển Tây Philippines”, tờ Philstar của Philippines trích lời ông Lorenzana nhấn mạnh ngày 27-3. Biển Tây Philippines là cách Manila gọi Biển Đông.
Đá Ba Đầu thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam đang trở thành tâm điểm chú ý ở Philippines, sau khi truyền thông nước này công bố hình ảnh hàng trăm tàu cá Trung Quốc neo đậu.
Theo truyền thông Philippines, hơn 200 tàu cá Trung Quốc neo đậu thành hàng ngang tại Đá Ba Đầu nhưng không có dấu hiệu đánh bắt. Trong các bức ảnh được chụp hồi đầu tuần này, vẫn còn hàng chục tàu cá Trung Quốc neo đậu tại Đá Ba Đầu.
Trong tuyên bố ngày 27-3, bộ trưởng Quốc phòng Philippines xác nhận hiện tại đã có 1 tàu hải quân và tàu của lực lượng tuần duyên đang theo dõi sát nhóm tàu Trung Quốc. “Chúng tôi vẫn giữ nguyên lập trường và lời kêu gọi Bắc Kinh rút tàu ngay lập tức”, ông Lorenzana nhấn mạnh.
Bộ trưởng Lorenzana cũng thông báo Philippines sẽ điều máy bay phản lực của không quân tới Đá Ba Đầu “mỗi ngày” để giám sát tàu cá Trung Quốc, nhưng không tiết lộ chi tiết. Hãng tin Reuters kế đó tiết lộ đây là các máy bay chiến đấu hạng nhẹ và chúng sẽ “bay qua hàng trăm tàu cá Trung Quốc”.
Theo báo Inquirer của Philippines, trong một cuộc gặp gần đây với Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte, đại sứ Trung Quốc Huang Xilian đã giải thích rằng những tàu cá này chỉ vào “trú ẩn do thời tiết xấu”. Tuy nhiên, theo giới quan sát, không hề có bão hay sóng lớn tại Trường Sa thời gian gần đây và tàu Trung Quốc đã bắt đầu neo đậu tại Đá Ba Đầu từ tháng 3 năm ngoái.
Hôm 25-3, Bộ Quốc phòng Philippines đã triển khai thêm tàu chiến tới tuần tra trên Biển Đông, giữa lúc có nhiều lo ngại Đá Ba Đầu đang trở thành bãi cạn Scarborough 2.0. Theo Inquirer, các đại sứ Pháp, Canada, Úc, Liên minh châu Âu tại Philippines đã lên tiếng quan ngại về động thái của Trung Quốc ở Biển Đông.
Tuy nhiên, ông Sta. Romana cho rằng Philippines không cần quá hoảng loạn vì sự hiện diện của tàu Trung Quốc, tin rằng vấn đề có thể được giải quyết bằng được ngoại giao.
Trong cuộc họp báo ngày 25-3, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng nhấn mạnh tàu cá Trung Quốc ở Đá Ba Đầu đã xâm phạm chủ quyền Việt Nam, vi phạm quy định của Công ước về hoạt động của tàu thuyền nước ngoài trong lãnh hải quốc gia ven biển và đi ngược lại Tuyên bố về ứng xử các bên trên Biển Đông (DOC).
“Việt Nam yêu cầu Trung Quốc chấm dứt vi phạm, tôn trọng chủ quyền của Việt Nam, thiện chí thực hiện Công ước, nghiêm chỉnh tuân thủ DOC, đặc biệt là nghĩa vụ kiềm chế, không làm phức tạp tình hình, tạo môi trường thuận lợi cho tiến trình đàm phán Bộ quy tắc ứng xử trên Biển Đông (COC), đóng góp vào việc duy trì hòa bình, an ninh, ổn định và trật tự pháp lý trên biển tại khu vực”, bà Thu Hằng nhấn mạnh.
Không chỉ Trung Quốc và Philippines, Việt Nam cũng tuyên bố chủ quyền đối với đá Ba Đầu. Câu hỏi đặt ra là liệu Trung Quốc có ngang nhiên biến Ba Đầu thành sự kiện bãi cạn Scarborough thứ hai hay không?
Bà Lê Thị Thu Hằng, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam, đã lên tiếng chỉ trích Trung Quốc vi phạm chủ quyền Việt Nam. Trong khi đó, Ngoại trưởng Mỹ Anthony Blinken cũng lên tiếng trên Twitter sẵn sàng bảo vệ Philippines trước các tàu dân quân Trung Quốc.
Mặc dù ông Blinken nói thêm là Mỹ sẵn sàng ủng hộ các đồng minh và trật tự quốc gia dựa trên luật lệ, nhưng có vẻ Mỹ đã thể hiện họ sẽ ủng hộ ai. Trong khi đó, tổ chức ASEAN vẫn chưa thấy lên tiếng.
Hôm 28-3, thượng tướng Phan Văn Giang – tổng tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam, thứ trưởng Bộ Quốc phòng – đánh giá Biển Đông đang diễn biến căng thẳng, thách thức bảo vệ chủ quyền biển đảo của Việt Nam.
Đã từ lâu tình trạng căng thẳng ở Biển Đông không còn quay xung quanh việc các tàu chiến hằm hè chĩa súng vào nhau. Trung Quốc đã chuyển biến nó sang hình thức “đội lốt” dân sự đủ thiên hình vạn trạng từ giàn khoan di động cho đến các tàu cá có trang bị thiết bị hải trình tối tân và vũ khí hạng nặng, cũng như các tàu hải dương địa chất to như một tuần dương hạm.
Chiến thuật mà các học giả phương Tây gọi là chiến thuật vùng xám nhưng Trung Quốc không bao giờ thừa nhận.
Về mặt địa chính trị và địa chiến lược, đá Ba Đầu nằm cách đá Vành Khăn mà Trung Quốc chiếm vào năm 1995 chỉ 50 hải lý. Hiện tại Vành Khăn không còn là một rạn san hô tự nhiên mà trở thành một đảo nhân tạo bồi đắp với nhiều cơ sở quân sự.
Đá Ba Đầu hiện là một rạn san hô hình chữ V với diện tích khoảng 10km2, không có người ở và chỉ nổi một phần khi nước triều xuống. Đá Ba Đầu có thể chung số phận nếu Trung Quốc chiếm được. Lúc đó Trung Quốc sẽ dần hoàn chỉnh hệ thống các đảo nhân tạo kiêm căn cứ quân sự ở khắp khu vực Biển Đông.
Tháng 12-2020, thiết bị vệ tinh chụp thấy Trung Quốc sử dụng các tàu cá dân quân neo đậu ở đá Ba Đầu với lý do tránh bão và các tàu này vẫn không chịu “đánh cá” cho đến nhiều tháng sau đó. Đến cuối tháng 3-2021, hơn 200 tàu Trung Quốc neo đậu ở đá Ba Đầu.
Dường như bài học bãi cạn Scarborough lại quay trở về: thỏa thuận cùng rút tàu sẽ chỉ giúp ích cho Trung Quốc. Philippines chắc chắn không muốn cắn trái đắng thêm một lần nữa. Việt Nam thì có lẽ không lạ gì chiêu trò “nói một đằng, làm một nẻo” của Trung Quốc.
Phản đối ngoại giao đối với Trung Quốc có thể được coi là thích hợp trong lúc này nhưng không phải lúc nào cũng đủ khi tàu Trung Quốc vẫn còn neo đậu lâu dài. Vấn đề đá Ba Đầu đòi hỏi một giải pháp đa phương mạnh mẽ bởi vì đặc tính của nó.
Việt Nam nên chủ động phối hợp cùng đưa ra một giải pháp chung cho đá Ba Đầu với các quốc gia thành viên ASEAN cũng như các cường quốc ủng hộ một trật tự thế giới dựa trên luật pháp quốc tế. Một chiếc đũa sẽ dễ bị gãy khi nó chọn đứng một mình. Trung Quốc tất nhiên luôn thích đàm phán song phương hơn đa phương.