Ngày 10/5/2016, Hãng tin Reuters trích nguồn từ một quan chức Bộ Quốc phòng Mỹ cho biết ngày 10/5/2016, một tàu chiến của Mỹ đã di chuyển tới gần một đảo đá tranh chấp trên Biển Đông, động thái này diễn ra sau khi Trung Quốc đưa ra lời cảnh cáo sẽ đáp trả lại sự chỉ trích đối với các yêu sách của nước này đối với tuyến đường biển quan trọng ở khu vực Biển Đông.
Khu trục hạm Mỹ USS William P. Lawrence
Người Phát ngôn Bộ Quốc phòng Bill Urban cho hay, hoạt động tự do hàng hải của tàu USS William P. Lawrence, đi vào vùng 12 hải lý của Đá Chữ Thập do Trung Quốc đang chiếm đóng, là nhằm “thách thức các yêu sách biển quá đáng của một số bên tranh chấp ở Biển Đông”. Trong một tuyên bố được ông gửi đi, “những yêu sách biển quá đáng này là trái với luật pháp quốc tế được phản ánh trong Công ước Luật Biển, trong đó đặt ra giới hạn các quyền tự do hàng hải mà Hoa Kỳ và tất cả các quốc gia đều có quyền thực thi”.
Washington lo ngại rằng Trung Quốc sẽ sử dụng đường băng dài 3000 mét và các cơ sở thiết bị trên Đá Chữ Thập để củng cố thêm cho các yêu sách mở rộng lãnh thổ của nước này bất chấp các quốc gia yêu sách yếu hơn.
Các quan chức hải quan Mỹ cũng khẳng định Trung Quốc đã lên kế hoạch triển khai hoạt động bồi lấp và xây dựng đảo trên Bãi cạn Scarborough, nằm về phía Bắc của quần đảo Trường Sa trong vùng Đặc quyền kinh tế rộng 200 hải lý (370 ki – lô – mét) mà Philippines đang yêu sách.
Trung Quốc đưa ra yêu sách đối với hầu hết khu vực Biển Đông, nơi có lượng thương mại trị giá 5 nghìn tỉ đô la Mỹ đi qua hàng năm. Philippines, Việt Nam, Malaysia, Đài Loan, Brunei cũng có các yêu sách chồng lấn trên vùng biển này.
Tháng trước, Nhà trắng đã kêu gọi Trung Quốc tái khẳng định lại rằng sẽ không triển khai máy bay quân sự tới quần đảoTrường Sa đang tranh chấp sau khi nước này đã dùng một máy bay quân sự để di tán các công nhân bị bệnh rời Đá Chữ Thập.
Chuyên gia về Biển Đông tại Viện ISEAS YusofIshak của Singapore nhận định “Đá Chữ Thập vốn có tính nhạy cảm bởi dựa vào tình hình cơ sở hạ tầng đã được mở rộng hiện nay, Đá này được xem là cơ sở sau này cho các hoạt động quân sự của Trung Quốc trên Biển Đông, bao gồm hệ thống cảng nước sâu rộng lớn và đường băng dài 3000 mét”. Ông nói thêm “Thời điểm này cũng rất đáng lưu ý. Ho Kỳ đang cho thấy quyết tâm của nước này trước chuyến thăm tới của Tổng thống Barack Obama tại Việt Nam trong tháng này”.
Phát biểu tại Hà Nội trước chuyến thăm của Tổng thống Obama, Trợ lý Ngoại trưởng các vấn đề Đông Á và Thái Bình Dương Daniel Russel, khẳng định tầm quan trọng của các hoạt động tự do hàng hải đối với các nước nhỏ. Trước khi thông tin về hoạt động của Hoa Kỳ được công khai, Russel có nói với phóng viên Reuters tại Hà Nội rằng: “Nếu lực lượng hải quân mạnh nhất thế giới mà không thể đi qua các khu vực luật pháp quốc tế cho phép thì liệu điều gì sẽ xảy đến với tàu hải quân của các nước nhỏ hơn?”; “Nếu các tàu chiến của Mỹ không thể thực thi các quyền hợp pháp trên biển theo luật quốc tế, thì ngư dân, tàu buôn sẽ ra sao? Họ sẽ làm thế nào để không bị các nước lớn hơn gây khó dễ?”
Động thái này của Mỹ cũng xuất phát từ việc Thị trưởng thành phố Rodrigo Duterte với lập trường cứng rắn đang nắm chắc chiến thắng vị trí Tổng thống của Philippines. Ông này cũng đã đề xuất các cuộc đối thoại đa phương về vấn đề Biển Đông.
Trung Quốc đã bày tỏ sự giận dữ đối với các hoạt động tự do hàng hải trước đó của Mỹ, và khẳng định chưa từng có vấn đề gì xảy ra đối với tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông.
Việc Mỹ đưa các máy bay chiến đấu đến gần Bãi cạn Scarborough tháng trước đã làm dậy lên làn sóng biểu tình ở TrungQuốc. Tháng 11 năm ngoái, hai phi cơ ném bom tầm xa B – 52 đã bay gần các công trình thiết bị của Trung Quốc được xây dựng trên Đá Châu Viên ở quần đảo Trường Sa.
Hôm thứ Sáu vừa rồi, một nhà Ngoại giao Trung Quốc nói rằng những chỉ trích nhằm vào Trung Quốc đối với vấn đề Biển Đông sẽ có sự đáp trả, sau khi một tàu chiến của Mỹ tới Thượng Hải trong bối cảnh căng thẳng leo thang ở khu vực.