Ngay trước chuyến thăm Trung Quốc từ 28/8/2019, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã thể hiện một thái độ cứng rắn hơn với Trung Quốc trên vẩn để Biển Đông bởi lẽ:
(i)Nhà lãnh đạo Philippines thời gian qua liên tục phải đối mặt với làn sóng chỉ trích trong nước về thái độ mềm mỏng với Bắc Kinh bất chấp các hành động ngang ngược của Trung Quốc vi phạm các vùng biển của Philippines, thậm chí đi vào cả lãnh hải của Philippines, cách bờ biển Philippines chỉ vài hải lý;
(ii) Trong hơn 3 năm nắm quyền của Tổng thống Duterte, Philippines chưa thu được những lợi ích kinh tế như kỳ vọng từ Bắc Kinh mà chủ yếu chỉ là những lời hứa xuông, trong khi đó người Trung Quốc ở Philippines lại tăng lên rất nhiều gây ra nhiều vấn đề cho Philippines;
(iii) Nhóm tàu Hải Dương 08 tiến hành khảo sát bất hợp pháp trong vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa Việt Nam ở khu vực bãi Tư Chính trong gần 2 tháng qua bất chấp phản đối của Việt Nam và cộng đồng quốc tế, vi phạm nghiêm trọng Công ước Liên hợp quốc về Luật biển 1982 và Phán quyết 12/7/2016 của Tòa Trọng tài. Qua đây thấy rõ bộ mặt thật của những người cầm quyền ở Bắc Kinh.
Từ cuối tháng 7 đến nay, Philippines liên tiếp trao công hàm phản đối việc Bắc Kinh cho tàu khảo sát hoạt động trong vùng biển của Philippines.Tổng thống Philippines Duterte lên tiếng cảnh báo về việc đưa ra “các biện pháp không thân thiện” đối với các tàu nước ngoài đi vào vùng lãnh hải của nước này mà không được phép. Lời cảnh báo được đưa ra sau khi có thông tin Trung Quốc điều tàu chiến đi vào khu vực chỉ cách bờ biển của Philippines vài hải lý.
Theo một số nguồn tin, để thể hiện thái độ bất bình trước những hành động xâm lấn của Bắc Kinh ở Biển Đông, Tổng thống Duterte đã cắt ngắn lịch trình chuyến thăm Trung Quốc, ban đầu dự kiến là 8 ngày, đến nay rút ngắn còn lại 4 ngày.
Đáng chú ý là trước những hành vi xâm lấn của Trung Quốc, Tổng thống Duterte nhấn mạnh bất cứ cuộc phiêu lưu hay thám hiểm nào trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines đều liên quan trực tiếp tới phán quyết của Tòa Trọng tài; khẳng định sẽ trao đổi với Chủ tịch Tập Cận Bình về phán quyết 12/7/2016 của Tòa Trọng tài trong chuyến thăm Trung Quốc từ 28/8/2019.
Trung Quốc đang cố tìm cách để ngăn ông Duterte nêu phán quyết của Tòa Trọng tài và vấn đề Biển Đông trong chuyến thăm Trung Quốc. Tuy nhiên, trong Lễ khánh thành một nhà máy điện mặt trời ở tỉnh Romblo, miền Trung Philippines hôm 21/8, ông Duterte tỏ ý sẽ hủy gặp Chủ tịch Tập Cận Bình nếu phán quyết Biển Đông bị gạt ra khỏi chương trình nghị sự cuộc gặp. Ông Duterte nói “Họ (Trung Quốc) nói vấn đề đó sẽ không được đề cập đến. Tôi nói không. Nếu tôi với tư cách là tổng thống của một quốc gia có chủ quyền không được phép lên tiếng về những gì tôi muốn nói, thì tốt nhất là đừng hội đàm gì nữa”.
Bộ trưởng Ngoại giao Philippines Teodoro Lopez Locsin Jr. cũng khẳng định không gì có thể ngăn ông Duterte thảo luận phán quyết của Tòa trọng tài khi gặp nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình trong chuyến thăm Trung Quốc cuối tháng 8/2019.
Để đối phó với việc ông Duterte đề cập đến phán quyết của Tòa Trọng tài vụ kiện Biển Đông, Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã lên tiếng khẳng định quan điểm của Bắc Kinh không công nhận phán quyết của Tòa Trọng tài ngay trước chuyến thăm của ông Duterte. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Cảnh Sảng nói “Thực tế chứng minh rằng nếu chúng ta xử lý vấn đề này một cách đúng đắn, điều đó sẽ tốt cho hòa bình và ổn định khu vực”; “Trung Quốc sẵn sàng đối thoại với Philippines dựa trên luật pháp quốc tế để 2 bên cùng nhau bảo vệ an ninh và trật tự hàng hải”.
Từ khi lên nắm quyền, Tổng thống Duterte tránh đề cập tới Phán quyết này và tuyên bố hoãn thực thi nó để tránh chiến tranh với Trung Quốc. Tuy nhiên, ông bất ngờ đổi giọng hồi đầu tháng khi khẳng định đã đến thời điểm đề cập tới Phán quyết. Thực ra, khi mới nhận chức Tổng thống, ông Duterte luôn khẳng định không từ bỏ Phán quyết mà sẽ đề cập vào một thời điểm thích hợp. Ông Duterte đã cầm quyền được hơn 2/3 nhiệm kỳ Tổng thống, nay là thời điểm thích hợp để ông nêu vấn đề này với Trung Quốc.
Việt Nam cũng nên tranh thủ lúc này để có thể đưa ra một Tuyên bố mạnh mẽ hơn về phán quyết 12/7/2016, nhất là giữa lúc Trung Quốc đang xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa của Việt Nam vì Phán quyết 12/7/2016 là một cơ sở pháp lý quan trọng để Việt Nam bảo vệ các vùng biển của mình nói chung và khu vực bãi Tư Chính nói riêng.
Philippines có thái độ cứng rắn hơn trên vấn đề Biển Đông còn được thể hiện qua việc Philippines tập trung tăng cường lực lượng tuần tra của mình. Mới đây nhất, hôm 20/8/2019 Philippines đã tiếp nhận tàu hộ tống (lớp Pohang) BRP Conrado Yap từ Hàn Quốc. Đây là tàu tuần tra mạnh nhất của nước này từ trước tới nay. Ngoài ra, Philippines còn đang đặt Hàn Quốc một chiến hạm mới nhất, hiện đại nhất BRP Joser Rizal (FF-150) sẽ được chuyển giao cho Philippines vào năm 2020.
Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Delfin Lorenzana nhấn mạnh “Việc hàng loạt các tàu chiến Trung Quốc gần đây xâm phạm lãnh hải Philippines làm nhu cầu này tăng lên. Tần suất cũng tăng lên. Thật đáng báo động khi quá nhiều tàu hải quân Trung Quốc đi qua eo biển Sibutu”, Do vậy Philippines cần một lực lượng hải quân mạnh mẽ. Rõ ràng Philippines đã cứng rắn hơn với Trung Quốc trên vấn đề Biển Đông.